Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Ko‘p  tomonlama  moliyaviy  munosabatlar.  Bunda  bitta 

davlatning byudjetdan tashqari jamg‘armasi bir vaqtning o‘zida bir 

nechta  jamg‘armalar  hamda  moliya  tizimining  boshqa  bo‘g‘inlari 

bilan  o‘zaro  aloqada  bo‘ladi.  Ya’ni,  pul  mablag‘lari  turli  xil 

yo‘nalishlarda harakat va oqimda bo‘ladi. 

Davlatning  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalari  bir  qator 

vazifalarni bajaradi. Ularning ko‘lami keng, ammo asosiylari bo‘lib 

quyidagilar hisoblanadi: 

•  iqtisodiyotning  ustuvor  sohalarini  qo‘shimcha  moliyaviy 

resurslar  bilan  ta’minlash  (ekologiya  jamg‘armalari,  ilmiy  tadqiqot 

va tajriba-konstruktorlik ishlari va boshqalar); 

---

494 

ko‘rsatish  ko‘lamining  kengayishi  va  moliyaviy  siyosatning 

o‘zgarishi  natijasida  paydo  bo‘ladigan  muammolarni  maqsadli  va 

manzilli  bartaraf  etish  maqsadida  amalga  oshiriladi.  Shunday 

vaziyat  shakllanganda  hukumat  davlat  byudjetdan  tashqari 

jamg‘armasini  tashkil  etish  uchun  maxsus  qaror  qabul  qiladi. 

Bizda  ham  yuqorida  qayd  etilgan  vaziyatga  o‘xshash  holat 

vujudga  kelishi  va  mamlakatning  ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor 

munosabatlariga bosqichma-bosqich o‘tishi munosabati bilan 2004-

2009  moliya  yillarini  o‘zida  qamrab  olgan  davlatning  byudjetdan 

tashqari Maktab ta’limi jamg‘armasi tashkil etilgan edi. 

Davlatning  byudjetdan  tashqari  jamg‘armasi  har  qanday 

maqsadli  xususiyatga  ega  bo‘lib,  odatda  uning  nomida  qanday 

maqsad  uchun  tashkil  etilayotganligi  aks  etadi.  Masalan,  Pensiya 

jamg‘armasi, 

Respublika 

yo‘l 

jamg‘armasi, 

Bandlikka 

ko‘maklashish davlat jamg‘armasi va h.k. 

Moliya 

tizimining 

boshqa 

bo‘g‘inlari 

kabi 

Davlatning 

byudjetdan  tashqari  jamg‘armalarini  tashkil  etishning  moddiy 

manbalari  milliy  daromad  hisoblanadi.  Bunday  jamg‘armalarning 

aksariyat  qismi  milliy  daromadni  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash 

jarayonida vujudga keladi. 

Amaliyotda  milliy  daromadni  qayta  taqsimlash  jarayoni  orqali 

Davlatning 

byudjetdan 

tashqari 

jamg‘armalari 

daromadini 

shakllantirishning asosiy usullari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 

1. Maxsus soliqlar, yig‘imlar va ajratmalar; 

2. Davlat byudjeti mablag‘lari va zayomlar. 

Davlatning  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalari  daromadlarini 

tashkil  etishning  asosiy  usuli  maxsus  soliqlar,  yig‘imlar  va 

ajratmalar hisoblanadi. Ushbu manbalalar hisobidan jamg‘armalar 

daromadlarining  80-90%  va  hatto  100%  ham  shakllanishi 

mumkin. 

Davlat 

byudjeti 

hisobidan 

shakllanayotgan 

mablag‘lar 

amaliyotda  qaytarib  bermaslik  sharti  bilan  dotatsiya  va 

subvensiya  ko‘rinishida  (davlat  byudjetidan  transfertlar  shaklida) 

beriladi.  Ayrim  hollarda  fond  daromadlariga  turli  muddat  va 

qiymatda  (foizli,  foizsiz)  bo‘lgan  zayomlar  ham  jalb  qilinishi 

mumkin.