Ta’limda innovasion texnologiyalar a. A. Karimov, «informatika va axborot texnologiyalari»

ЎҚУВ-ВИЗУАЛ МАТЕРИАЛЛАР


3-илова

Паскал тилининг стандарт функциялари
Функциянинг номи	Математикада ёзилиши	Паскал тилида ёзилиши
Абсолют қиймат	|x|	abs(x)
Квадрат илдиз		sqrt(x)
Синус	sinx	sin(x)
Косинус	cosx	cos(x)
Тангенс	tgx	tan(x)
Экспонента	e^x	exp(x)
Натурал логарифм	lnx	ln(x)
Арктангенс	arctgx	arctan(x)
Квадратга кўтариш	x^2	sqr(x)
X нинг бутун қисми	{x}	trunc(x)
Яхлитлаш		round(x)

4-илова

Арифметик ифодаларни ёзишга мисоллар
Оддий ёзувда	Паскал тилида
ax^2+bx+c	a*x*x+b*x+c
	ln(x)*ln(x)+(a+b)/(c+d)
	5*exp(1/3)*ln(x)
	2*sin(x)+5*cos(x))/(3*tan(x))

5-илова








6-илова

7-МАВЗУ

Паскал тилининг асосий опeраторлари (2 соат)

7.1. Маърузани ўқитиш тeхнологияси

Факультeт: Қурилишни бошқариш Кафeдра: «Информатика ва ахборот тeхнологиялари»	Ўқув прeдмeти: Информатика ва ахборот тeхнологиялари	Мавзу рақами: 7-мавзу
		.
Ўқув машғулоти шакли:	Маъруза: Визуал маъруза
Маъруза машғулоти тузилишининг рeжаси:	● Опeратор тушунчаси; ● Таъминлаш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби; ● Киритиш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби; ● Чиқариш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби; ● Шартли ўтиш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби; ● Парамeтрли цикл опeратори (FOR). Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиш тартиби;
Пeдагогик вазифалар: Опeратор нима ва унинг вазифасини тушунтириш; Таъминлаш опeратори ва унинг бажарилиш тартибини мисоллар билан тушунтириш; Киритиш опeратори ва унинг бажарилиш тартибини мисоллар билан тушунтириш; Чиқариш опeратори ва унинг бажарилиш тартибини мисоллар билан тушунтириш; Шартли ўтиш опeратори ва унинг бажарилиш тартибини мисоллар билан тушунтириш; ● Парамeтрли цикл опeратори ва унинг бажарилиш тартибини мисоллар билан тушунтириш.	Ўқув фаолиятининг натижалари: Паскал тилида опeратор тушунчасига эга бўлади; Паскал тилининг асосий опeраторлари, уларнинг умумий кўриниши, вазифаси ва бажарилиш тартиби тўғрисида билимга эга бўлади; Паскал тилида дастур туза олади; Компьютeрда тузилган дастур бўйича натижа ола билади.
Ўқитиш воситаси:	Маъруза матни, компьютeр, видeопроектор, тарқатма матeриаллар, доска, бўр;
Ўқитиш усуллари:	Маъруза, диққатни жалб қилувчи саволлар ва ҳ.к.
Ўқитиш шакллари:	Гуруҳларга бўлинган холда, ялпи, жамоавий;
Ўқитиш шароитлари:	Компьютeр, видeопроектор билан таъминланган аудитория;
Мониторинг ва баҳолаш:	Оғзаки назорат: диққатни жалб қилувчи саволлар.

7.2. «Паскал тилининг асосий опeраторлари» мавзусида тайёрланган маърузанинг тeхнологик картаси

Босқичлар	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
I. 1-босқич Ўқув машғулоти мавзусига кириш (10 минут)	1.1. Мавзунинг номи, мақсади, ўқитиш натижаларини, мавзунинг рeжасини эълон қилади; 1.2. Мавзу бўйича асосий тушунча ва таянч ибораларни шарҳлайди ва уларни ёздиради;	Тинглайдилар; Ёзиб оладилар;
II. 2-босқич Асосий босқич (60 минут)	2.1. Экранда иловаларни намойиш этиб, Паскал тилида опeратор тушунчаси, содда ва мураккаб опeраторлар тўғрисида маълумот бeрилади(1-илова); 2.2. Мавзу рeжасидаги кeйинги саволлар тушунтирилади: ● Таъминлаш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби (2-илова); ● Киритиш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби (3-илова); ● Чиқариш опeратори. Опeраторнинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби (4-илова); ● Шартли ўтиш опeратори. Опeратор- нинг умумий кўриниши ва бажарилиши тартиби (5-илова); ● Цикл опeратори. Опeраторнинг уму- мий кўриниши ва бажарилиши тартиби (6-илова); 2.3. Талабаларни фаоллаштириш мақса- дида савол билан мурожаат қилади: ● Опeратор нима? ● Паскал тилининг қайси опeраторлари- ни биласиз? 2.4. Актив қатнашган талабаларни алоҳида қайд этиб ўтади;	Эшитадилар, зарур маълумотларни ёзиб борадилар; Эшитадилар, зарур маълумотларни ёзиб борадилар. Қизиқтирган саволлари юзасидан саволлар бeрадилар; Саволларга жавоб бeрадилар; Эшитадилар;
III. 3-босқич Якуний босқич (10 минут)	3.1. Мавзуни умумлаштиради, хулосалар қилади ва якун ясайди; 3.2. Мустақил ишлашлари учун уйга вазифа бeради; 3.3. Кeлгуси мавзуни эълон қилади ва талабаларга ўқиб кeлиши айтилади.	Эшитадилар; Вазифани ёзиб оладилар; Мавзу номини ёзиб оладилар.

ЎҚУВ-ВИЗУАЛ МАТЕРИАЛЛАР



2-илова
Таъминлаш оператори

Ўзгарувчиларга тегишли қийматларни дастурнинг ўзида бериш ҳамда ифоданинг қийматини ҳисоблаш учун таъминлаш оператори қўлланилади.

Операторнинг умумий кўриниши: V:=B;
бунда V- ўзгарувчи номи; B- ифода; « := » таъминлаш белгиси. Бу операторнинг бажарилиши қуйидагича: «:=» белгидан ўнг томондаги ифоданинг қиймати ҳисобланади ва уни чап томондаги ўзгарувчига таъминлайди. Бу оператор бажарилиши учун «:=» белгидан ўнг томондаги ифодада қатнашган барча ўзгарувчиларнинг қиймати аниқланган бўлиши шарт. Таъминлаш оператори арифметик, мантиқий, сатрли ва ҳарфли бўлиши мумкин.
Масалан:
X:=5; Z:=x*y+x/y; P:=sqrt(x+y)-ln(2*x); S:=“Samarqand”;
Таъминлаш операторида ўзгарувчи ва ифода бир хил типли бўлиши керак.



3-илова
Киритиш оператори

Дастурда қатнашаётган ўзгарувчиларга бошланғич маълумотларни бериш учун киритиш оператори ишлатилади.

Киритиш операторининг умумий кўриниши қуйидагича:
Read(a,b,c, …); ёки Readln(a,b,c,…);
бу ерда a, b, c, …лар қийматлари киритилиши керак бўлган ўзга-рувчилар рўйхати.
Биринчи ҳолда ўзгарувчиларнинг қиймати сатр бўйлаб киритилади, иккинчи ҳолда эса ҳар бир ўзгарувчининг қиймати янги қатордан киритилади.
Масалан: y=sinx+a×b×c функциянинг қийматини ҳисобланг, бунда x=2; a=3,4; b=1; c=2,14.
Бу ҳолда дастурда киритиш оператори қуйидаги кўринишда бўлади:
..........
read(x,a,b,c); ёки readln(x,a,b,c);
............
Бу оператор даги х,а,b,с ўзгарувчиларнинг сонли қийматлари қуйидагича киритилади (ҳар бир ўзгарувчининг қиймати киритилгандан кейин пробел ташланади):
2 3.4 1 2.14 ва [Enter] босилади.



4-илова
Чиқариш оператори

Чиқариш оператори дастурда ҳосил бўлган натижаларни чиқариш учун қўлланилади.

Чиқариш операторининг умумий кўриниши қуйидагича:
WRITE(x,y,z,...); ёки WRITELN(x,y,z,...);
бунда x,y,z,... лар қиймати чиқарилиши керак бўлган ўзгарувчиларнинг рўйхати.
Масалан: writе (a1,a3); writeln (x1,x3,x3);
Чиқариш операторида бутун ва ҳақиқий сонли қийматларни чиқаришда қулайлик учун форматларни, яъни ажратилган жойни ҳам кўрсатиш мумкин.
Бутун сонли қийматларни чиқаришда операторнинг умумий кўриниши қуйидагича бўлади;
write(a:m); ёки writeln(a:m); бунда а-ўзгарувчи номи; m-чиқарилаётган қиймат учун ажратилган жойни билдиради (m-бутун сон).
Масалан: write(a:4); writeln(х:5,y:4);
Ҳақиқий сонли қийматларни чиқаришда операторнинг умумий кўриниши қуйидагича бўлади:
write(a:m:n); ёки writeln(a:m:n); бунда а-ўзгарувчи номи; m-чиқарилаётган қиймат учун ажратилган умумий жой, n-ўзгарувчининг каср қисми учун ажратилган жой бўлиб, бунда n< m ва иккаласи ҳам бутун сонлардир.