Таълим вазирлиги


Янги тарихий мактаб концепциялари



Download 177 Kb.
bet2/9
Sana16.03.2022
Hajmi177 Kb.
#494972
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
nazariya

Янги тарихий мактаб концепциялари. 1870-йилларда янги тарихий
мактаб пайдо булдики, унинг бошланиши немис олимларининг (Г.Шмоллер,
М.Вебер, А.Вагнер ва бошкалар) номлари билан боглик. Давлат молиясини
тадкик килиш билан купрок А.Вагнер шугулланиб, у давлатнинг ёрдами
билан капитални жамгаришнинг уз ечимини таклиф этди. Давлат
фаолиятининг (маъмурий, социал-маданий ва инвестицион) хажмини
(куламини) кенгайтириш нуктаи-назаридан муаммони хал этишга ёндошиб,
у соликка тортишнинг туккиз принципини ишлаб чикди ва уларни куйидаги
гурухларга бирлаштирди:

  • етарлилик ва харакатчанлик;

  • керак буладиган манба ва объектни танлаш;

  • энг умумийлик ва тенглик;

  • аниклик, кулайлик, арзонлик.

Мохият жихатидан у А.Смитнинг маълум ва машхур принципларини
тулдирди. Классик буржуа сиёсий иктисодидан сунг А.Вагнер мамлакатда
бойлик ва даромадларни адолатли таксимлашга эришиш учун давлат
молиядан фойдаланиши мумкин деб хисоблади.
Молиявий муаммолар - марксчилар асарларида. Х1Х асрнинг
урталаридан унинг охиригача молия фани марксистик таълимотнинг таъсири
остида булди. Капитализм шароитида молиянинг мохияти, айрим молиявий
категорияларнинг роли ва ахамияти К.Маркс (1813-1883 йиллар) ва
Ф.Энгельс (1820-1895 йиллар) томонидан ишлаб чикилди. Албатта, давлат
молияси масалаларига багишланган махсус катта ишлар уларда булмаса-да,
шундай булишига карамасдан капитализмнинг жуда куп молиявий
муаммолари уларнинг катор асосий асарларида, жумладан “Сиёсий иктисод
танкиди”, “Капитал” номли асарларида ва Х1Х асрнинг урталаридаги инглиз
бюджетлари, 1840-йиллардаги прусс ва француз бюджетларининг тавсифига
багишланган купсонли маколаларида уз аксини топди. К.Маркс
монополистик капитализмгача булган даврдаги давлат бюджетларининг
синфий характерини, давлат харажатларининг унумсиз, халкка карши
характерини очиб берди ва давлат карзларининг соликлар билан
богланганлигини курсатди.
Капиталнинг дастлабки жамгарилиш методларини тадкик килиб,
уларнинг сафига биринчи навбатда, молиявий методлар сифатида давлат
харажатлари, давлат кредити ва солик тизимини киритди. Унинг фикрича,
айнан ана шу методлар капитал жамгарилишининг юкори суръатларда
усишини таъминлади, капиталистик ишлаб чикаришнинг шиддатли
ривожланиши учун моддий шарт-шароитларни яратди.
К.Маркс ва Ф.Энгельс энг мухим молиявий категория хисобланган
соликдарга жиддий эътибор беришди. Уларнинг мохиятини урганиб,
соликдар барча мехнаткашлар учун кушимча эксплуатация килишнинг
куроли эканлигини доимий равишда таъкидлаб келдилар. Соликка тортишни
бахолашда К.Маркс тугридан-тугри (бевосита) соликларга ва энг аввало,
даромад солигига устуворлик билан ахамият берди ва соликка тортиш
прогрессив шаклларининг химоячиси сифатида майдонга чикди. Энг огир
булган эгри (билвосита) соликларни у “кекиртакдан оладиган” прогрессив
соликлар деб атади.
Давлат бюджетининг мохиятини тахлил килиб, у бюджетнинг асосий
масаласи бюджет даромадлари ва харажатлари уртасидаги нисбат, яъни
бюджетнинг колдиги (профицити ёки дефицити) масаласидир, деб эътироф
этди. Айнан ана шу колдик соликка тортишнинг кискариши ёки
кенгайишини аниклаб беради.
Бирок молиявий сиёсат (давлат харажатлари ва протекционизм)
таъсири остида амалга ошириладиган капитал жамгарилишининг ошиб
бориши билан ишчилар синфининг ахволи огирлашиб боради, деган
К.Маркснинг тасдиги эътирозга мухтождир. У фойда, фоиз, рента ва иш
хаки уртасидаги нисбатнинг давлат ва унинг молияси ёрдамида узгартилиши
имкониятини (мумкинлигини) инкор этган эди. Ортикча ишлаб чикаришнинг
циклик таназзуллари тахлилида давлатнинг иктисодий ва шу жумладан,
молиявий сиёсати ёрдамида уларнинг кучсизланиши мумкинлигига йул
куймади.
Х1Х асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошлари фойдалиликнинг
чекланганлиги назарияси
нинг таркалганлиги билан характерланади. Бу
назария марксистик таълимотга карши реакция (акс таъсир) сифатида
майдонга келган эди. Бу назария молия сохасига хам тегиб утди. Унинг
вакиллари, уз бахолашларидаги катта фаркларнинг мавжуд булишига
карамасдан, мехнатнинг киймат назариясига карши чикдилар ва уни сотиб
олувчиларнинг хохиш-истаклари (устуворлик беришлари) ёрдамида
аникланадиган бахолар тахлили билан алмаштирдилар. Мухим молиявий
категориялар булган давлат харажатлари ва соликлар улар томонидан давлат
ва хусусий шахслар уртасидаги купсонли индивидуал битимлар сифатида
талкин килинди. Бир вактнинг узида, уларнинг фикрича, давлат
хизматларининг чекланган фойдалилиги соликларнинг чекланган
фойдалилиги билан хамнафас булмоги лозим эди.
Биринчи жахон урушига кадар иктисодий фан, асосан, тадбиркорлик
эркинлиги принципига таянган холда, давлат ва унинг молиясини мамлакат
иктисодиётига аралашувига нисбатан карши турди. Ишлаб чикариш ва
таксимлашни давлат томонидан тартибга солиш факат Биринчи жахон уруши
йиллариданок амалга оширила бошланди. Жахон иктисодий таназзули
йилларига (1929-1933 йиллар) келиб бу жараён янада кучайди.

Download 177 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish