Таълим вазирлиги

Самарали портфеллар 
Замонавий портфеллар назарияси 1950-йилда Гарри Маркович 
томонидан асос солиб берилган, унинг таъкидлашича ҳар бир инвестор 

---

295 
портфел даромадлилик ставкасини рискларнинг ўртача квадратик 
четланишини ҳисоблаган ҳолда, ихтиёрий рисклар миқдорида ҳам ўзининг 
портфели даромадлилигини максимум даражага олиб чиқишни хоҳлашади. 
Бу каби портфеллар, яъни самарали портфеллар, юқори даромадлиликка 
эришишлари учун кўпроқ рискка қўл урушларига тўғри келади, шунинг учун 
ҳам бу каби инвесторлар рисклар ва кутилган даромадлилик ўртасидаги 
номутаносибликларга дуч келишади. Кўриниб турибдики, бошқа молия 
соҳаларида бўлгани каби самарали портфел назариясида ҳам қанчалик риск 
юқори бўлса, ундан келадиган даромад шунчалик юқори бўлади. Демак, 
инвесторлар ўз портфелларини активлар ўртасида тақсимлаётганда риск 
ҳажмини тўғри баҳолашлари жуда муҳим омил ҳисобланади. Рискларни 
даромадлилик ставкасига боғлиқ ҳолда баҳолашнинг кўплаб методлари 
мавжуд бўлиб, турли хил давлатларда турлича методлардан фойдаланилади. 
Ушбу назариянинг асосчиси Марковичнинг ҳам ушбу масалада яратган 
формулалари ҳамон инвесторлар томонидан фойдаланиб келинмоқда. 
Портфелларни оптималлаштириш усуллари 
Портфелларни оптималлаштиришга бўлган ёндашувларнинг ҳаммасида 
турли хил рискни ўлчаш усуллари мавжуддир. Рискларни ўлчашнинг 
анъанавий усулларидан бўлмиш ўртача квадратик четланиш ёки квадратик 
вариатсия жуда ишончли ўлчовлар деб қаралмайди ва уларга қўшимча тарзда 
Sortino ставкаси ёки VaR (Conditional Value at Risk) рискдаги ҳолат қиймати 
каби усуллардан ҳам кенг қўлланилади. 
Кўпинча, портфелларни оптималлаштириш икки босқичда олиб 
борилади: 
биринчидан, 
портфелдаги 
активларнинг 
вазнини 
оптималлаштириш, иккинчидан эса бир актив синфига тегишли бўлган 
активлар вазнини оптималлаштириш. Биринчи ҳолатда Акциялар ёки 
облигатсияларга ёъналтириладиган инвеститсиялар улушини танлаш амалга 
оширилса, иккинчи ҳолатда аксинча X,Y ва Z Акциялар ўртасида суб-
портфелда улушлар танланилиши амалга оширилади. Акциялар ва 
облигатсиялар бир-бирига ўхшамас молиявий хусусиятларга эга бўлиб, 

---

296 
уларнинг тизимли рисклари ҳам умуман фарқ қилади. Шунинг учун ҳам 
ушбу икки активлар бўйича портфелни оптималлаштиришда турли хилдаги 
ёндашув талаб этилади.
Портфелларни оптималлаштириш бўйича юқорида танишиб чиқган 
назарий маълумотларимиз асосида қуйида ушбу жараён соҳасида case 
studyни кўриб танишиб чиқамиз. Ушбу case studyни амалга ошириш 
натижасида биз портфелларни оптималлаштириш бўйича янада аниқроқ 
тушунчага эга бўламиз.