Таълим вазирлиги

B=P*Q-(V*Q+C) 
Бу ерда: Q-сотиш ҳажми; B-фойда; P-маҳсулот бирлиги нархи; V- 
Маҳсулот бирлигидан ўзгарувчан харажатлар; C- маҳсулот бирлигидаги 
доимий харажатлар. 
Ишлаб чиқаришнинг зарарсизлик нуқтаси P=0 га тенг бўлади.Бундан 
зарарсизлик нуқтаси келиб чиқади: 
Q=C\P-V 
Зарарсизлик нуқтасининг аниқланиши сотиш нархи, маҳсулот бирлигига 
кетган ўзгарувчан харажатларга боғлиқ ва маълум вақт давомидаги доимий 
харажатлар энг муҳим ўрин олади.Бунга қуйидаги масалани келтиришимиз 
мумкин: 

---

292 
Масала. А компания сўнгги 3 йиллик учун берилган маълумотлар 
асосида дафтар ишлаб чиқариш учун қайси турдаги маҳсулотни чиқарса 
кўпроқ фойда оладишини аниқланг? Албатта бу бозор риски билан бевосита 
боғлиқдир. 
2015-ЙИЛ 
Маҳсулот тури 
THE BEST 
WONDERFUL 
Сотилган маҳсулот (млн $) 
100 
50 
Таннарх 
(бир 
бирлик 
маҳсулот 
маҳсулот учун $да) 
1500 
1000 
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
300-400 
200-300 
Доимий харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
1100 
700 
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот 
учун $да) 
500 
500 
2016-ЙИЛ 
Маҳсулот тури 
THE BEST 
WONDERFUL 
Сотилган маҳсулот (млн $) 
105 
55 
Таннарх 
(бир 
бирлик 
маҳсулот 
маҳсулот учун $да) 
1500 
1000 
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
300-400 
200-300 
Доимий харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
1100 
700 
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот 
учун $да) 
500 
500 
2017-ЙИЛ 
Маҳсулот тури 
THE BEST 
WONDERFUL 
Сотилган маҳсулот (млн $) 
102 
57 
Таннарх 
(бир 
бирлик 
маҳсулот 
маҳсулот учун $да) 
1500 
1000 
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
400-500 
300-400 
Доимий харажатлар (бир бирлик 
маҳсулот маҳсулот учун $да) 
1000 
700 
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот 
учун $да) 
500 
400 

---

293 
Ечиш: 
1) 2015-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: 
THE BEST учун: 
1) 10000000\(1500+500)=50000 
2) 2000\500=0.25%даромад билан чиқади. Бир долларлик фойда олиш 
учун 4 долларлик харажат қилган. 
Юқоридаги ҳолатлардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги саволларга 
жавоб беринг: 
1. 2016-2017 йил учун ҳам “The Best” тур учун зарасизлик нуқтасини
ёки даромадлилик коеффицентини топинг. 
2. “Wonderful” дафтар тури учун бозор риски ҳисоблансин. 
3. Барча йиллардаги маҳсулот даромадлилик коеффициентлари ўрта 
арифметиги ҳисоблансин. 
4. Юзага келган натижа учун бозор риски қай даражадалигини 
ҳисоблансин. 
1. 2016-2017 йил учун ҳам “The Best” тур учун зарасизлик нуқтасини
ёки даромадлилик коеффициентини қуйидагича топамиз: 
2016-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: 
“The Best” дафтар тури учун
1) 105000000\2000=52500 
2) 2000\500=0.25%даромад билан чиқади. 
2017-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: “The Best” дафтар 
тури учун
1) 102000000\2000=51000 
2) 2000/500=0.25% даромад билан чиқади. 
2. “Wonderful” дафтар тури учун бозор риски ҳисоблансин. 
2015-йил учун сотилган маҳсулот ҳажми: 
1) 50000000\1500=33333.3 
2) 1500/500=0.03% даромад 
2016-йил ҳолати учун сотилган маҳсулот ҳажми: 

---

294 
1) 55000000\1500=36666.6 
2) 1500/500=0.03% даромад 
2017 йил учун сотилган маҳсулот ҳажми: 
1) 57000000\1400=40714.2 
2) 1400/400=0.035 
3. Барча йиллардаги маҳсулот даромадлилик коеффициентлари ўрта 
арифметиги ҳисоблансин. 
“The Best” турига (0.25+0.25+0.25)=0.75 
“Wonderful” турига (0.03+0.03+0.035)=0.635 
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки юзага келган натижа учун бозор 
риски қай даражадалиги ҳисоблайдиган бўлсак, “The Best” ва “Wonderful” 
дафтар тури учун зарарсизлик нуқтаси ҳали фойда нолга тушгунича давом 
этиши мумкин. Яъни даромадлилик даражаси токи нол бўлмагунча бозор 
риски мавжуд бўлмайди. Ҳар иккала дафтар тури учун бозор риски мавжуд 
эмас,лекин биринчи тури иккинчи турга нисбатан пастроқ даражада 
даромад олишини кўрсатмоқда. Чунки иккинчи компания камроқ харажат 
қилиб кўпроқ даромадга эришмоқда. 
15-МАВЗУ: ОПЕРАЦИОН РИСКЛАРНИ БОШҚАРИШ 
РЕЖА: 
1. Операцион рискларни бошқариш масалалари; 
2. Операцион рискларни бошқариш тамойиллари; 
3. Операцион рискларни бошқариш жараёни; 
4. Операцион рискларни бошқаришда раҳбарлар иштироки; 
5. Операцион рискларни бошқаришда стратегик методлар ва уларни 
кенгайтириш;