Talim vazirligi

Asalarilarning uchish orentatsiyasi.
SHarbat qo’yilgan joyning masofasiga qarab razvetkachi asalarini raqsining o’zgarish intesivligi ko’rsatilgan.
Oilada sharbat tashish uchun uchib chiquvchi arilarning soni, oilaning kuchi hamda o’simliklarning sharbat ajratish qobiliyatiga bog’liq bo’la-di. Agar sharbat ajratuvchi gullar bo’lmasa u holda arilar dalaga uchmadi. Ammo o’simliklar ko’p sharbat ajrata boshlashi bilan kuchli oilalar-da sharbat tashuvchi arilar turning dalaga uchishi yosh arilar xisobiga ortib boradi. Kuchsiz ari oilasida esa sharbat tashuvchi arilar soni ko’paymaydi, chunki kuchsiz ari oilalarida yosh arilar 14-20 kungacha uy ichi-da ishlarni bajaradi, lichinkalarni boqadi.
O’simlik ko’p sharbat ajratmayotgan paytda dalaga sharbat yig’ish uchun butun oilaning 50-60% arisi uchib chiqadi. Qolganlari esa lichinkalarni boqishni davom ettiradi va keltirilgan sharbatni sharbat tashuvchilardan qabul qilib olib, qayta ishlab as alga aylantiradi.
SHarbat tashuvchi ari keltirilgan sharbatni qabul qilib qayta ishlovchi yosh arilarning 2-5 tasiga beradi. SHarbatni qabul qiluvchi arilar mum-katak inchalarning biridan biriga ko’chirib qayta ishlab o’tishtirib, so’ngra inchalariga quyadilar. Tabiatda sharbat ko’p paytda har bir sharbat tashuvchi ari kuniga 10-12 marotaba va undan ham ko’p uyadan dalaga sharbat tashish uchun uchib chiqadi.
Daladan uyaga kelayotgan arilar yukining og’irligi o’simliklarning sharbat ajratish qobiliyatiga bog’liq. SHarbat ajratuvchi o’simliklar ko’p bo’lib, arilar bir necha uyaga qo’yib asal qopchalarini to’lgaza olsalar u holda arilalar uyasiga 40-45 milligramm sharbat bilan qaytadi. O’sim-liklarda sharbat kam bo’lgan vaqtda minglab o’simliklarga qo’nib asal to’playdigan arilar uyasiga 10-15milligramm sharbat keltiradilar
Tabiatdan ko’p sharbat kelayotgan paytda arilar sharbat tarkibidagi kamchilikni tezda parchalantirish maqsadida qanotlarni ko’p harakatlantirib ,uyadagi havoning namligini 70-80% dan 40-50%gacha pasaytiradilar.
Ayrim paytlarda o’simliklarning bargi ajratgan shirinsimon suyuqlik ,shudrunglar .Bundan tashqari arilar qishloq zararkurandalari –hasharatlar ajratgan shirin axlat suyuqliklari (qora asalni) ham oladilar. Ishchi asalarilar har yili jalb qilish uchun va o’z naslini davom ettirish uchun bu sharbatlardan faydalanadilar. Bizning kuzatishimizda asalarilar quyidagicha sharbat bilan qaytdilar.
Urganch tumanidagi asalarilar populyatsiyasidagi bitta ishchi asalari esa bahor faslida 40-41,2mg, yozda 38,8-39mg, kuzda 9-11mg asal sharbati bilan o’z uyasiga qaytishini kuzatdim.(1-jadval)