Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Каталоглар
 
Сервер-каталоглар ҳам қидирув тизимлари билан бир хил 
функцияни 
бажаради. 
Фақат 
бунда 
асосий 
фарқ 
қидирув 
фойдаланувчи томонидан иерархик ташкил қилинган тематик 
структура бўйича амалга оширилишидан иборат. Ресурсларни 
каталогларда рўйхатга киритиш қидирув тизимларидан фарқли 
ўлароқ автоматик равишда рўй берди, унинг ташаббусчиси 
ресурснинг эгаси ҳисобланади. 
Каталогда рўйхатга олиш учун белгиланган шаклдаги ҳужжатни 
тўлдиришингиз ѐки ўз саҳифангизни қайси бўлимга жойлаштириш 
кераклиги, сайтнинг қисқача тавсифи ва каталогдан сайтни излаб 
топиш 
учун 
таянч 
сўзлар 
рўйхати 
кўрсатилган 
сўровни 
жўнатишингиз лозим. 
Кенг тарқалган ва машҳур каталог Yahoo! (www.yahoo.com) 
ҳисобланади. Yahoo 1994 йилдан бери фаолият кўрсатаѐтган бўлиб, 
миллиондан ортиқ web-саҳифаларга эга ҳамда оммавий ва эски 
Интернет каталоглари орасида энг асосийси ҳисобланади.
Айрим қидирув тизимлари таркибида каталог ҳам бўлади. 
Қидирув тизимининг ўзи учун индекслар қидирув тизими томонидан 
топилади, каталог эса регистрация шакллари ѐки тизимлари 
модераторлари томонидан тўлдирилади. Бундай тизимларга мисол 
қилиб Excite (www.excite.com), Lycos (www.lycos.com), WebCrawler 
(www.webcrawler.com) тизимларини кўрсатиш мумкин. 
Порталлар
 
Трафикни 
бошқариш 
серверларининг 
охирги 
гуруҳини 
порталлар 
ташкил 
этади. 
Агар 
қидирув 
машиналари 
ѐки 
каталогларнинг 
мақсади 
ахборот 
излаш 
ва 
кейинчалик 
фойдаланувчиларни 
уларнинг 
сўровларига 
мувофиқ 
топилган 
ресурсларга йўналтиришдан иборат бўлса, порталлар комплексли 
ѐндашувдан фойдаланиб, ахборот излаш ва унга фойдаланувчиларни 
йўналтириш функциялари билан бир қаторда мавзулар бўйича кенг 
ахборот тақдим этиш билан ҳам шуғулланади. Мазкур стратегия 
ѐрдамида 
улар 
ҳал 
қилмоқчи 
бўлган 
асосий 
вазифа 
фойдаланувчиларни айнан уларнинг серверида кўпроқ ушлаб қолиш 

---

97 
ва фақат истисно ҳоллардагина ташқи ресурсларга йўналтириш 
ҳисобланади. Шу тариқа порталларни бир вақтнинг ўзида навигацион 
гуруҳларга ҳам, якуний сайтлар гуруҳига ҳам киритиш мумкин. 
Портал бу махсус мулоқот доиралари учун мўлжалланган web-
сайт бўлиб, у қуйидагиларни таъминлайди: 

мазкур мулоқот доираси учун муҳим бўлган ахборот етказиб 
бериш ва ахборот билан тўлдиришни бирлаштириш; 

биргаликда ишлаш ва жамоавий хизматлар; 

танлаб олинган мулоқот доирасига қатъий персонализация 
асосида тақдим этилувчи хизмат ва дастурлар очиқлиги. 
Порталларни уч турга ажратиш мумкин. Бу, мегапорталлар, 
вертикал порталлар ва «Бизнес учун Бизнес» деб номланувчи ѐки 
B2B-порталлар. 
Мегапортал деб Интернетдаги оригинал порталларга айтилади. 
Уларнинг аксарияти ўз ишини қидирув механизми сифатида 
бошлаган ва тезда мегапортал даражасигача ўсган (масалан, Yahoo!, 
Lycos ва America Online). Уларнинг мулоқот доирасига деярли бутун 
Интернет-ҳамжамиятини киритиш мумкин. 
Вертикал порталлар ўзига хос бозор 
нишалари учун 
мўлжалланган. Уларни баъзида «ворталлар» — (вертикал ) порталлар 
деб ҳам аташади. Улар тор ихтисослашган ҳамжамият ѐки бозорларга 
хизмат кўрсатади. Вертикал портал Интернетда ўз нишасига эга 
бўлган ҳар бир мулоқот доираси учун мавжуд бўлиб, бундай 
бозорларнинг ҳар бири, одатда битта вертикал порталдан 
фойдаланади. 
«Бизнес учун Бизнес» порталлари (B2B-порталлар) ўзига хос 
электрон бозорлар тури бўлиб, корхоналар бир-бири билан алоқа 
қилиши ѐки умумий ишбилармонлик операцияларини амалга 
ошириши учун яратилган. Бундай порталлар ўз мижозларига 
электрон бизнес юритишнинг кўплаб механизмларини тақдим этади 
(масалан, харид қилиш, бевосита ва қайтувчан кимошди савдолари 
ўтказиш). 
Энг тарқалган ва оммавий халқаро мегапорталлардан бири 
юқорида у ҳақда энг оммавий халқаро қидирув тизимлари сифатида 
гап борган Excite (www.excite.com) порталидир. Шу тариқа Excite 
портали 
ўзида 
ажойиб 
индивидуаллаштириш 
механизмлари, 
фойдаланувчилар сўровларини башорат қилиш механизми ва 
ҳамжамиятларни 
ташкил 
этиш 
воситалари 
ривожланишини 
уйғунлаштиради. 

---

98