Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning maqsad va vazifalari.
Pul-kredit siyosatini olib borishda markaziy bank oʻzining muayyan maqsadlariga ega boʻladi. Bu maqsadlarga erishish uchun u pul-kredit siyosatining instrumentlaridan foydalanadi. Muammo shundaki, markaziy bank oʻz oldiga qoʻygan maqsadlariga erishish uchun oʻzi bevosita nazorat qiladigan instrumenlardan qanday foydalanish kerakligida. Chunki eng soʻnggi maqsadlar bilan instrumentlar orasida aniq prognoz qilib boʻlmaydigan bir qancha bosqichlar bor. Shuning uchun markaziy bank bevosita oʻzi nazorat qilolmaydigan, ammo oʻzi intiladigan maqsadlarga eng yaqin makroiqtisodiy oʻzgaruvchilar – oraliq moʻljallarni belgilaydi.
Markaziy bank oʻz oldida turgan maqsad va vazifalarga hamda makroiqtisodiy koʻrsatkichlarning belgilangan darajalariga erishish uchun pul-kredit sohasida quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
1. Markaziy bank pul-kredit siyoatini fiskal siyosat bilan muvofiqlashtirgan holda olib boradi
2. Markaziy bank pul agregatlari dinamikasini joriy va kutilayotgan inflyatsiya darajasiga hamda valuta kursi boʻyicha koʻzda tutilgan koʻrsatkichlarga mos ravishda tartibga solib turadi.
3. Pul-kredit siyosatining tezkor koʻrsatkichlari sifatida zaxira pullar, Markaziy bank tomonidan hukumatga va tijorat banklariga beriladigan kreditlar belgilanadi. Bu koʻrsatkichlar boʻyicha choraklik va oylik chegaraviy moʻljallar oʻrnatiladi va ularning bajarilishi doimiy nazoratga olinadi.
4. Markaziy bankning qayta moliyalash mexanizmi ishlab chiqarish tarmoqlarining kredit resurslariga boʻlgan talabini qondirishga va tarkibiy oʻzgarishlarni ta’minlashga yoʻnaltirilgan investitsiya dasturlarini ustuvor ravishda moliyalashga xizmat qiladi.
5. Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi pul bozoridagi talab va taklifdan hamda joriy va kutilayotgan inflyatsiya darajasidan kelib chiqqan holda belgilanadi.
6. Taklif etilayotgan pul hajmini boshqarish maqsadida bank tizimining likvidligi va pul bazasining shakllanishi ustidan oʻrnatilgan monitoring ishlarini olib boradi.
7. Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilishni chuqurlashtirishga qaratilgan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va hukumati qarorlari asosida bank tizimini tubdan mustahkamlashga, ularning kredit berish imkoniyatlarini va ustav kapitalini boʻsh mablagʻlar jalb qilish hisobidan kengaytirishga, banklar investitsiya jarayonining asosiy boʻgʻiniga, korxonalar, xususan xususiy tadbirkorlar, kichik biznes korxonalarining chinakam hamkoriga aylanishiga, xorijiy banklar bilan hamkorlikni yanada kengaytirilishiga alohida e’tibor qaratiladi.
8. Markaziy bank pul-kredit siyosatining samaradorligini oshirish maqsadida ochiq bozordagi operatsiyalarni, jumladan ikkilamchi bozordagi operatsiyalarni yanada rivojlantiradi. Shuningdek, aholi boʻsh mablagʻlarini tijorat banklari orqali moliya bozoriga jalb etish hamda tijorat banklariga boʻlgan ishonchni oshirish choralarini koʻradi.
Har qanday markaziy bank kabi Federal zahiraning pul-kredit siyosati shunday 6 ta strategik maqsadlarga erishishga yoʻnaltirilgan19:
1. Bandlikning yuqori darajasi.
2. Iqtisodiy oʻsish.
3. Narxlarning barqarorligi.
4. Foiz stavkalarining barqarorligi.
5. Moliyaviy bozorlarning barqarorligi.
6. Valuta bozorlarining barqarorligi.
Bandlikning yuqori darajasi – eng muhim maqsaddir. Birinchidan, ishsizlik kambagʻallik, oilalarning buzilishi, jinoyatchilikning koʻpayishi va boshqa koʻplab ijtimoiy muammolarni kelib chiqishiga sabab boʻladi. Ikkinchidan, ishsizlikning yuqori darajasida iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillaridan potensial darajada foydalanilmaydi va umumiy ishlab chiqarish hajmi pasayadi. Narxlar barqarorligi strategik maqsadlardan biri hisoblanadi, chunki narxlar darajasining oʻsishi noaniqlikning manbasi boʻlib xizmat qiladi va iqtisodiy oʻsishga toʻsiq boʻlishi mumkin. Qolaversa, inflyatsiya kelajakni rejalashtirishga ham gʻov boʻladi. Foiz stavkalarining barqarorligi muhim, chunki uning tebranishi iqtisodiyotda noaniqliklarga sabab boʻladi va kelajakni rejalashtirishga salbiy ta’sir etadi.
Moliyaviy bozorlarning barqarorligi foiz stavkalarining barqarorligi bilan bogʻliq, chunki foiz stavkalaridagi tebranishlar moliyaviy muassasalar uchun sezilarli noaniqliklarni yaratadi. Milliy valuta kursining oʻsishi mamlakatdagi korxonalarni xorijdagilarga nisbatan raqobatbardoshligini pasaytiradi, kursning tushishi mamlakatda inflyatsiyani ragʻbatlantiradi. Valuta kursidagi kuchli tebranishlar tashqi savdo hajmiga jiddiy salbiy ta’sir koʻrsatadi. Yuqorida keltirilgan strategik maqsadlarning koʻpchiligi oʻzaro bir-biriga mos tushadi – bandlikning yuqori darajasi va iqtisodiy oʻsish.
