Таълим вазирлиги термиз давлат университети Саноат технологиялари

Лабаратория иши № 8


Нефть маҳсулотларининг учқунланиш ва ёниш ҳароратларини аниқлаш.
Нефть маҳсулотлари-углеводородларнинг мураккаб аралашмасидир. Маълум бир ҳароратда нефть маҳсулотлари тепасида осон кайновчи фракцияларнинг углеводородлари буги ҳосил бўлади, унга аланга туширилса ёниб кетиши мумкин. Бу ёниш (учқунланиш) маълум вақтдан сўнг углеводородлар бугларининг ёниб (оксидланиб) тугаши билан тўхтайди. Нефть маҳсулотлари катъий бир шароитда қиздирилганда шундай буг ҳосил киладиким у ҳаво билан кушилиб аралашмага айланади ва унга аланга таъсир этилса ёниб кетади. Бу ходисани учқунланиш ҳарорати дейилади. Учқунланиш ҳарорати нефть маҳсулотлари юзасига, тепасидаги газ фазасининг алмашинувига, ҳарорат ва аланга катталигига қараб ўзгаради. Шунинг учун учқунланиш ҳароратини аниқлаш катъий маълум бир шароитда ўтказилиши керак.
Нефть маҳсулотларини янада қиздирилиб ҳарорати оширилса кам учувчан фракцияси буғлана бошлайди. Кандайдир маълум бир ҳароратда шундай он бўладики углеводородлар бугига аланга тутилса аввал учқунланади, ундан кейин дархол ёниб кетади.
Маҳсулотга аланга тутилганда ёниб, ўчиб колмай ёниш давом этадиган ҳарорат ёниш ҳарорати дейилади. Ҳароратни чиқариш, кислород етишмаслиги кабилар натижасида аланга учиши мумкин. Шунинг учун учқунланиш ҳароратини аниқлаганда ёнишнинг қанча вақт давом этиши ҳисобга олинмайди.
Атмосфера босимининг ортиши нефть маҳсулотлари тепасида буг концентрациясини камайтиради. Шунинг учун учқунланиш ва ёниш ҳароратлари ортади. Босимнинг 1 ат.га ортиши учқунланиш ҳароратини 0,033-0,030⁰С га оширади.
Ишнинг мақсади. Нефть маҳсулотларининг учқунланиш ва ёниш ҳароратларини аниқлаш.
Керакли жиҳозлар ва реактивлар: учқунланиш ҳароратини аниқловчи асбоб ва ёниш ҳароратини аниқлаш асбоби; Нефть ва нефть маҳсулотлари: керосин, нефть мойлари.
Ишнинг бажарилиши. Ёниш ҳарорати очиқ типидаги асбобда аниқланади. Чунки аниқлаш пайтида нефть маҳсулотларининг тепасида ҳаво оқими узлуксиз келиб туриши керак.
Учқунланиш ҳароратини аниқлаш учун икки типдаги асбоб мавжуд: очиқ ва ёпиқ тигеллик. Ёпиқ тигеллисида учқунланиш ҳарорати очиқ тигеллисига нисбатан 20-30⁰ С паст.
Учқунланиш ҳароратини аниқлаш учун ёпиқ асбоб қўлланилади (ПВН типидаги асбоб 5-расм). Асбобнинг ташкарисидаги металл куйлак 1 бор у чуян ҳаммомни 2 ўраб туради.
Ҳаммомнинг ичида нефть маҳсулотлари солинган катта идиш (резервуар) ўрнатилган. Резервуарнинг тепа қисми қопқоқ билан бекитилган. Қопқоқ орқали термометр 4, эгилувчан дастали аралаштиргич 5 ва ёкиш лампочкаси ўтказилган. Даста 7 қопқоқдаги тегишли тешик орқали резервуарнинг ички бушлигида лампочкани кузгайди, айлантиради.
Нефть маҳсулотлари, тоза ва қуруқ резервуарнинг деворидаги халкали белгисигача қуйилади ва чуян хамомга ўрнатилади, нефть маҳсулотларини вақт-вақти билан аралаштириб турган ҳолда қиздирилади. Унинг ҳарорати агар учқунланиш ҳарорати 150⁰С дан юқори бўлса 1 мин.да 10-20⁰ кутарилиб борилади. Агар учқунланиш ҳарорати 150⁰С дан паст бўлса у ҳолда 1 мин.да 5-8⁰С тезликда ошириб борилади.
25-30⁰С дан кейин то кутилган ҳароратгача, қиздиришни секинлаштирилади, ҳарорат 1 мин.да 20С кутарилиб борилади.
Бир вақтнинг ўзида ёкиш амали хам бажарилади. Бунинг учун аралаштиришни тўхтатиб еттинчи дастани айлантиради. Лампочка нефть маҳсулотлари бугида 2 сек.дан куп турмаслиги лозим. Бу иш хар гал ҳарорат 2⁰С га кутарилганда такрорланади. Биринчи учқунланиш пайдо бўлгач ҳарорат яна 2⁰С га оширилади ва такрорий ёкиш ўтказилади. Агар нефть маҳсулотларининг буглари лип этиб бирдан ёниб кетмаса, учқунланмаса, қиздириш тўхтатилади. (ажратилади) ва нефть маҳсулотлари бир мунча текшириб куришни давом эттирилади. Икки аниқлаш орасидаги фарқ 2⁰С дан ошмаслиги керак.
Очиқ асбобда учқунланиш ҳароратини аниқлаш учун (6-расм) темир тигел 1 фойдаланилади (унинг диаметри 64±1 мм, баландлиги 47±1 мм ва