Таълим вазирлиги низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

13. Бўлажак ўқитувчиларнинг психолого-педагогик 
билимларини интеграция жараѐни. 
Аввалам бор ўқитувчиларнинг практика технология тайѐрлиги қанчалик 
чуқур ва кўп қиррали бўлмасин тайѐргарлиги билан тўлдирилган бўлиши керак. 
Шу вақтда психологик-педагогик интеграция векторини тўғри танламоқ лозим. 
Ўйлаймизки 3 та ҳар ҳил, лекин бир-бири билан боғлиқ бўлган компонентларни 
методологик, технологик ва шахсий интеграцияси бор вақтда психологик-
педагогик билимларни ўрганиш анча осон, тез ва продуктив бўлади. 
Биринчиси теоретик билимларга эга бўлиш ва методологик рефлекция 
опытини ошириш орқали актуаллашади. Иккинчи компонент методик ва 
технологик даражадаги психологик-педагогик билимларни ўз ичига олади. Учинчи 
компонент функциясига-педагогнинг шахсий ривожланиши, ўз-ўзлигини 
шаклланиши киради. Юқоридаги компонентлар ўз ишларида қуйидаги талабларга 
жабов бериши керак. 
-билим олиш бўлажак ўқитувчининг керакли ҳусусиятларини ва иш турларини 
шакллантиришга қараб олиниши керак; 
-психологик-педагогик фанлар структураси билимга эга бўлиш процессидан 
кўра билимга эҳтиѐжни олдинроқ бўлиш шароитларини яратиб бериши керак; 
-бўлажак ўқитувчининг имконият, хусусият, форма ва методларни бирлигини 
оптимал танлови шароитларини яратиб бериши керак, шунингдек талабаларни 
эгаллаган тушунчаларини ўқув процессидан даволашда узлуксиз ишлатилиши ва 
ривожланиш шароитларини яратиб бериш керак. Натижада «Болалик» педагогика 
асосида иш бўйича психология интеграция курси ишлаб чиқилган. Буларни ичида 
қуйидаги маъноли қаторлар ѐтади: иш бўйича периодизация, болаликни турли 

---

48 
даврлардаги тарбия ва билим олинишининг технологияси болаликни турли 
даврлардаги шахсни шакллантириши ва ривожланишининг психологик-педагогик 
диагностикаси, шахсий-ўзлаштириш технологиялари. Агар психологик-педагогик 
билимлар интеграциясини ўз-ўзидан яралган, изоляцияланган холат эмас, балки 
психологик- педагогик цикл фанларини дидактик синтези сифатида қаралса; бу 
холатда савол туғилаяпти, бу хусусиятни ҳолатни ўлчаш мумкин-ми? Бўлажак 
ўқитувчини шаклланишига салбий ѐки ижобий таъсирини билишга технологияни 
самарадорлигини қай даражадалигини аниқлашга. Бу холатда вужудга келган 
билимга баҳо бериш аниқлаш системаси мукаммал деб ҳисобламайдилар ва бу 
педагогик мониторингга мурожат этишга мажбур қилади. Психологик мониторинг 
психологик- педагогик интеграциясини ќар томонлама кузатишга имкон беради.
Педагогик 
мониторинг ѐрдамида психологик-педагогик интеграция 
процессини баҳолаш учун, умумий педагогик баҳолаш системаларида 
фойдаланилади (узоқ давом этувчи методи, билимлар методи, текширишнинг 
турли ҳиллари ва ҳ.к. ) шунингдек текширилаѐтган процесс ҳолатининг метод ва 
формалари (информацияни кодлаштириш ва декодлаштириш, ишни тестлар ва 
ишни текширув ишлари, терминалогик кесишувлар, интеллектуал карталар билан 
ишлаш, анкеталаш ва х.к). 
Асосий ишлаб чиқарилган билим мониторинги принциплари. 
Улар ичида: 
1. Узлуксизлик принципи. Бу мониторинги бутун динамик ривожланувчи 
система сифатида қараш дегани. Бу системада нафақат сонли характер балки 
сифатли характердаги структур-функционал ўзгаришларни ўз ичига олади. 
Мониторинг бир сифатдан иккинчисига ўтиш моментларини белгилаши лозим, 
билим ва процесси тенденцияларини коррекция қилиш, ва тўғрилаш ѐки 
бўшаштириш холатларини. 
2. Илмий принцип.
Бу кузатишнинг асосланган характеристикасига таянган холда 
кузатиши дегани. Бу холатга маиший турмуш томонидан ѐндашишни ман этади. 
3. Тарбия йўналишининг принциплари. Педагогик мониторинг бутун 
мақсад ҳисобланмайди, балки билим процессларини чуқур ўрганишга ва педагогик 
бошқарувни ишончли ускунаси сифатида қўлланилади. Шахснинг ҳар қандай 
даражадаги камситадиган технологиялари педагогик мониторингни методлари, 
принциплари қўлланиши ман этилади. 
4. Диагностика маълумот йўналиши принциплари. Кузатув жараѐнида 
олинган информация билим процессини олдиндан ишлаб чиқарилган кўрсаткич ва 
критерийларига тўғри келиши керак. 
5. Прагностик (маълумот берувчи мониторинг принциплари. Педагогик 
мониторингни маъноси педагогик процессни номаълум бир моментда ѐки маълум 
вақтда, белгиланган даражада холатини кўриши учун эмас, балки тенденциялар 
ҳақида бир тўхталишга келишиш учун, билим олиш процессини у ѐки бу томонини 
ривожланишини кўриши учун, хохламайдиган холатларини трансформатсияси, 
блокировкаси ѐки тўхташи, педагогик билимни ижобий томонларини қўллаб-
қувватлашни олдиндан кўра олиш қобилиятларини ошириш учун фойдаланилади. 
Шартли принциплар қаторидан ўчирмасдан туриб, биз психологик- 
педагогик интеграция спецефик принциплари ишлаб чиқардик. Уларнинг маъноси 

---

49 
текширувни ташкил қилишдангина эмас, балки процессуал-технологик 
процессларини ишлашини кўриб чиқмоқдадир. 
1. Натижа олиш ва регулярлик принциплари. Регулятив функциясини 
бажариши учун оптимал реализация системаси. «Регуляция-сорегуляция- сини 
регуляцияси» ишлаб чиқарилган. Бу бўлажак ўқитувчининг шаклланиши асоси 
бўлиб ҳизмат қилади. Кузатувнинг база компоненти қуйидагича бўлади: 
-ҳар ҳил ўз ривожланишининг перспективасини аниқлашни билиш. 
-вариантли ҳолатларда оптимал қарорни танлашни билиш. 
-ўз-ўзликни коррекция қилиши учун ранг-баранг методлардан фойдаланишни 
билиш; 
-билим олиш холатини кучайтириш учун хотира, қабул қилиш, ирода, нутқ, 
фикрлаш қирраларини ишлата билиш. 
-истак, одат, қизиқишга боғлиқ холда натижани олдиндан билиш. 
2. Билим бериши методларини илгорлаштириш ва ўқув материалларини 
структураларини қайта ишлаш учун дидактик келишув принципи белгиланган. Бу 
принцип интеграция билимларини этапма-этап шаклланиши методларини оптимал 
ва тўғри йўналган бирлиги, илмни ривожланишини пренспектларини ҳисобга 
олган ҳолда ўқув принципларини динамикаси ва диалектикасини тўғри 
йўналтиришга, педагогик бирликка амал қилишни ўз ичига олади. Демак, бу 
принципни 
ускунавийлиги, 
билим 
кенгашларини 
систематиклиги 
ва 
дискрементлигини бошқариш йўли билан интегратив характерни хусусий этилади. 
3. Тизим интеграгал ѐндашув принциплари процессни нафақат қатор 
элементар йиғиндисини, томонлар ҳусусияти сифатида, балки сифатли янгиликлар 
бирлиги сифатида қарашини ўз ичига олади. Спецефик информацияни қайта 
ишлаб чиқариши ўз ичига фикрлаш, таққослаш, нисбийлик эффектив 
принципларини олади. Шунинг учун педагокнинг фикрлашиш ижодий 
изланишлар кўринишида бўлиши керак. Ўрганилаѐтган объектни объектив 
кўринишини берувчи диагностик муолажаларини излаш керак. 
4. Бутунлик принципи ўрганилаѐтган билимнинг, камида 3 та йўналтирилган 
векторлик процессларини ўз ичига олувчи процессни назарда тутади. Векторлилик 
яъни кузатишга белгиланган холатни, йўналаѐтганлигини ажратиб олишидир. 
Мониторинг вақтида бир қанча кўринишига эга бўлади, улар ичида:
-талабаларни индивидуал имконият даражасини шаклланишига қараб билим 
бериш ва ўқитиш мақсадлари; 
-информатив блокларни методик узатиш;
-билим процессини охирги натижалари; 
-ўқитувчининг профессионал педагогик тайѐрлигини интегратив қирралари. 
Психолого-педагогик процесс мониторингини аниқ объектини танлашда, биз 
мониторингни педагогик ва бошқарув қарор компонент информацион 
системаларни элементи деган ҳулосага келамиз. Бундан чиққан ҳолда педагогик 
мониторинг процеснилогик бўшлиқни ўз вақтида аниқлаб шаклланган билим 
билан ўз вақтида берилган процессни корректировка йули билан тўлдириш 
имкониятини беради.
Психолого-педагогик дисципциплина интеграцион процессни самарадорлиги 
ва тизимли, интеграллашган билимни шаклланиши ҳақида тўлиқ маълумот олиш 

---

50 
учун, қуйидаги кузатишларни берилган йўналишлар буйича ташкиллаштириш 
керак: 
- Талабаларнинг билимларни ўзлаштиришга психологик тайѐрлигини 
ўрганиш; 
- билим олишга тайѐргарлик даражасини аниклаш;
- фактлар, холатлар, законлар ҳақидаги билим доирасини аниқлаш; 
- педагогик жараѐн, ўқитувчилик меҳнатига мотивацион ва эмоционал 
муносабатини аниқлаш. Талабанинг касб танлашида бу индикатор жуда катта 
аҳамиятга эга. Бу индиқатор орқали бўлажак ўқитувчини ўқитиш ва билим бериш 
процессига муносабатини аниқлаш мумкин. Психолого-педагогик дисциплиналар 
ўқитишнинг интеграцион процессини технологик таъминланувини анализи, 
ўқитувчини билим бериш методларини, приѐмлари ва формаларини тўлиқ акс 
эттиришга ѐрдам беради.
Педагогни профессионал компитентлик характеристикаси. Бу йуналишдаги 
информация профессионал билимдонлик даражасини аниқлашда ѐрдам беради, 
психолого-педагогик билимларни интеграция процессини ташкиллаштиришда 
ўқитувчини илмий ѐндашишига интеграция билимларини мукаммал билишига 
ѐрдам беради, процессионал рефлакцияга ва корректив харакатларга 
қобилиятлилиги ўз вақтида ѐрдам беради.
Ўкитувчининг эталлон моделига ориентир олиш. Бу модел қуйидаги 
кўринишда бўлади: