Таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти энергетика

Назорат саволлари

1. Қандай электр аппарати контактор деб аталади?
2. Контакторлар қандай турларга бўлинади?
3. Контакторларга қандай талаблар қўйилади?
4. Контакторлар таркибига қандай асосий элементлар киради?
5. Контакторларнинг контакт тизимининг хусусиятларини тушунтиринг?
6. Контакторларнинг катталиги қандай ток миқдорига кўра танланади?
7. Ёй ўчириш тизимлари қандай хусусиятларга эга?
8. «Магнитли пуфлаш» терминини қандай тушуниш мумкин?
9. Контакторларнинг электромагнит тизимига қандай талаблар қўйилади?
10. Ўзгарувчан ток контакторларининг асосий хусусиятлари нималардан иборат?


5.1-Мавзу. Пакетли узгич ва қайта улагичлар
Пакетли узгич ва қайта улагичлар (ПУ)- кўп босқичли электр аппарат бўлиб, улар ток кучи 400А гача, ўзгармас кучланиши 220В ва ўзгарувчан кучланиши 380В бўлган кичик қувватдаги электр занжирларини узиб-улаш учун (тез-тез бўлмаган коммутацияда) хизмат қилади. Шунингдек, улардан двигателларни юргизиш, реверс қилиш ва двигател чўлғамларининг уланиш схемасини (юлдуз схемасидан учбурчак схемасига ёки аксинча) ўзгартиришда ҳам фойдаланилади.
П
ВМ маркали пакетли учгичнинг тузилиши 5.1.1-расмда кўрсатилган бўлиб, у алоҳида ва ўзаро боғланган изоляторлар (пакетлар) (3) ҳамда қайта уловчи (юритиш) механизми (9) лардан тузилган. Пакет узгичнинг бир қутбини ҳосил қилади ҳар бир қутбда иккитадан узиб-улаш учун белгиланган қисми мавжуд. Қўзғалмас контактлар (2) каттагина массага эга бўлган пластина шаклида латундан ясалади. Ҳаракатланадиган контакт (1) эса ПУ нинг квадрат шаклидаги, изоляцияланган ўқига (5) ўрнатилган бўлиб, айланма харакатга эга.

Харакатланувчи контакт (1) деталга фибрали пластиналардан иккита юза (4) махкамланади. Ушбу юзалар ўртасидаги масофа ҳаракатланувчи контакт қалинлигидан бир оз катта бўлиб, унинг пакет ичида бемалол ҳаракатланишига имкон беради. Харакатланувчан контакт-детал юритиш механизми ёрдамида харакатга келтирилади. Юритиш механизмининг ушлагичи айлантирилганда, аввал, пружинага таъсир этилади ва у юритиш холатига келгандан сўнг, пружина ҳаракатланувчи контакт-детални зарур тезлик билан таъминлайди.

Электр занжирини узиш жараёнида электр ёйи контактларнинг иккала узиш жойида ҳосил бўлиши муносабати билан ўзгарувчан ток электр ёйининг ишончли ўчирилиши таъминланади. Ёй электр токи ўзининг нол қийматидан биринчи бор ўтишидаёқ ўчирилади.
Юритиш механизмининг етарли даражада ишончли эмаслиги, емирилишга қаршилигининг нисбабан катта эмаслиги (20 минг мартагача улаб-узиш) ПВМ узгичларининг камчилиги деб эътироф этилади.
Рубилниклар (узгичлар)га нисбатан пакетли узгич ва қайта улагичлар қуйидаги афзалликларга эга:

• 
  кичик ўлчамларга эгалиги ва монтаж қилиш осонлиги;
  
• 
  электр ёйининг ёпиқ ҳажмда ўчирилиши;
  
• 
  бир вақтнинг ўзида бир неча занжирни бошқариш имконияти;
  
• 
  номинал токларни коммутация қилиш имконияти;
  
• 
  кенг кўламда ишлатилиши;
  
• 
  т
  уртиниш ва тебранишга юқори даражада бардош бериш қобилияти.
  

Тузилишининг соддалиги ва ишлатишдаги қулайлиги туфайли пакетли узгичлар кенг кўламда қўлланилади, яъни:

• 
  кириш (ввод) узгичлари сифатида;
  
• 
  бошқариш занжирларини узиб-улашда;
  
• 
  электр двигателларни бошқаришда;
  
• 
  электр токларни тақсимлашда.
  

Ҳозирги кунда пакетли узгичларнинг жуда кўп турлари мавжуд бўлиб, улар хар-хил шароитларда (қуруқ ва нам ҳаволи хоналарда) ишлатишга мўлжалланган.