Таълим вазирлиги фарғона давлат университети “ижтимоий гуманитар фанлар ” кафедраси

Shakllantirilgan pul fondlaridan foydalanish

Nazorat.

I.T. Balabanovning fikriga ko‘ra bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaning taqsimlash funksiyasi o‘zining mazmunini yukotadi.
Iqtisodchi V.M. Rodionovaning fikriga ko‘ra moliya taqsimlash va nazorat funksiyalarni bajaradi.
Hozirgi sharoitda O‘zbekistonlik iqtisodchi olimlar moliyaning taqsimlash va nazorat qilish funksiyalarini bajarishini e’tirof etishadi.
Iqtisodiy subyektlarning asosiy manfati foyda olish hisoblanadi.
Foyda markazlashtirilmagan pul fondlarining asosiy moliyaviy manbai hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilikning ko‘p ukladli shakllarini paydo bo‘lishi va bozor iqtisodiyotining amal qilishi to‘liq iqtisodiy mustaqillikni ta’minlovchi demokratik tizimni shakllantirishni obyektiv zarur qilib kuyadi. Bunday sharoitda iqtisodiy subyektlar faoliyatining moliyaviy natijalari ya’ni tadbirkorlik foydasini taqsimlash ular tomonidan qabul qilinadigan moliyaviy qarorlarga bo\liqdir.
Savol tu\iladi. Turli darajadagi ko‘p sonli fondlarni shakllantirishning asosiy moliyaviy manbalari nima hisoblanadi.
Albatta bunda makrodarajada yalpi ichki mahsulot. Yalpi ichki mahsulotni taqsimlash jarayoni turli xil moliyaviy instrumentlar: meyorlar, stavkalar, ta’riflar, ajratmalar va boshqa moliyaviy instrumentlar vositasida amalga oshiriladi.
Mikrodarajada esa uning manbai korxonalar pul daromadlari va jam\armalari hisoblanadi.
Moliyaning nazorat funksiyasi- bu obektiv amal qiluvchi pul munosabatlari jarayonlarini nazorat qilishdir.
Moliyaning nazorat funksiyasining obyekti bo‘lib xo‘jalik sub’ktlari faoliyatining moliyaviy natijalari hisoblanadi.
Moliyaviy nazorat o‘tkazuvchi subyektlar nuqtai nazaridan moliyaviy nazorat qo‘yidagi turlarga ajratiladi:
Moliyaning boshqa qiymat kategoriyalari: pul, kredit, mehnatga to‘lovlar fondi, baho va boshqalardan farkli tomoni uni davlatlarni amal qilishi bilan bevosita bogliqligi hisoblanadi.
Davlat xar qanday uzining vazifalari bo‘yicha aniq maqsadlarga erishish uchun moliyadan foydalanadi. Urnatilgan maqsadlarni amalga oshirishda moliyaviy siyosat muhim rol uynaydi. Moliyaviy siyosatni ishlab chiqish va uni amalda kullash jarayonida urnatilgan vazifalarni amalga oshirish shart sharoitlari ta’minlanadi. Ular iqtisodiy manfaatga ta’sir qilishning faol kuroli sifatida ishtirok etadi. Moliyaviy siyosat kup kirralidir. U quyidagi muhim bug‘inlarni uz ichiga oladi:
Moliyaning rivojlanishini ilmiy asoslangan konsepsiyalarini ishlab chiqish. U asosan iqtisodiy qonunlar talablarini urganish, xujalikning rivojlanish holatini xar tomonlanma kompleks taxlil qilish, ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarini, aholi ehtiyojlarini rivojlanish istikbollarini taxlil qilish jarayonlarini uz ichiga oladi.
Istikboldagi va joriy davrda moliyadan foydalanishning asosiy yunalishlarini aniqlash. Bunda xalqaro omillar, moliyaviy resurslarni usish imkoniyatlarini hisobga olingan holdagi iqtisodiy siyosatda kuda tutiluvchi urnatilgan masadlarga erishish yullaridan kelib chikadi.
Amaliy faoliyatlarni muvofiklashtirish. Bunda urnatilgan maqsadlarga erishishga yunaltirilgan amaliy faoliyatlarni tashkiliy asoslari kuzda tutiladi.
Yuqoridagi 3 bug‘inlarning yaxlitligi moliyaviy siyosatni mazmunini aniqlab beradi. Istikbolsiz moliyaviy siyosat moliyaning rivojlanishini asosiy konsepsiyalarini tulakonli ravishda muhammalashtirmaslik oqibatlari hisoblanadi.
Davlatning moliya siyosati bilan jamiyatni iqtisodiy faoliyatini o‘rtasida muhim o‘zaro bokliklik mavjud.
Bir tomondan, moliyaviy siyosat iqtisodiy munosabatlar mahsuli bo‘lib, jamiyat siyosatini ishlab chiqishda va amalga oshirishda erkin emas, яъни moliyaviy siyosat mamlakat iqtisodiyotiga bevosita boklikdir.
Ikkinchi tomondan, moliyaviy siyosat mamlakatning iqtisodiy bazisidan kelib chikkan va rivojlangan holda ma’lum bir mustakillikka ega, hamda u o‘ziga xos qonuniyatlar va rivojlanish mantikiga ega.