Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

 
ISSIQXONALARDA TOMCHILATIB SUG`ORISH TIZIMINI TASHKIL ETISHNING 
SAMARADORLIGI 
F.Jo`rayeva, A.Qurbonov, A.Xaytaliyev
 Termiz Innovatsion texnologiyalar va rivojlanish Instituti 
 
Ushbu ilmiy maqolada Issiqxonalarda tomchilatib sug`orish tizimini tashkil etishning 
samaradorligi,qulayliklari va imkonyatlarning nazariy jihatlari yaratilgan. 
Ekinlarni sug`rishda ilg`or usullardan hisoblangantomchilatib sug`orish texnologiyasini joriy 
qilishborasida O`zbekistonda keng ko`lamli ishlar amalga oshirilmoqda .Tomchilatib sug`orish 
tizimi o`zining yuqori samaradorligi bilan ajralib turadi.Ya`ni suv resurslari cheklanganlik 
sharoitida kam suv sarflab, barqaror yuqori hosil olish imkonini beradi. Shu bilan birga 
tomchilatib sug`orish texnologiyasini joriy qilgan fermer xo`jaliklari, ushbu texnoloyiya joriy 
qilingan yer maydoni bo`yicha 5 yil muddatga yagona yer solig`i to`lashdan ozod etilishi 
yuzasidan soliq kodeksiga o`zgartirishlar kiritildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 
Qishloq xo`jaligida suv tejovchi texnologiyalarni joriy etishni rag`batlantirish mehanizmlarini 
kengaytirish chora tadbirlari to`g`risidagi” 2019-yil 25-oktyabrdagi Pq-4499-son qarori ijrosini 
ta`minlash hamda suv resurslaridan oqilona va samarali foydalanish, qishloq xo`jaligi 
texnologiyalarini keng joriy etishni davlat tomonidan qo`llab quvvatlash maqsadida Vazirlar 
Mahkamasi yuqoridagi bkabi qonun- qarorlarni qabul qildi. Tomchilatib sug`orish tizimining 
o`ziga hosligi uning bosim ostida ishlovchi suv taqsimlovchi doimiy tarmoqdan iboratligi bilan 
belgilanadi.Ushbu tarmoq me`yordagi suvni uzluksiz va muntazam ravishda ekinlarning ildiz 
qatlamlariga yetkazib beradi.Yer ustidan sug`orishning qariyib barcha usullarida sug`orish 
paytida tuproqda suvga bo`kish va sug`orishdan keyin qurib ketish holatlari yuz 
beradi.Tomchilatib sug`orishda tuproq emas balki o`simlik va mevali daraxtlar sug`oriladi. 
Tomchilatib sug`orishning afzalliklari. 
1.
Suvni asta-sekin aynan o`simlik ildizi joylashgan yerga yetkazib beradi. 
Tuproqdagi namlikni optimal darajada ushlab turadi, bu sug`orish usuli suvning quyosh va 
shamolda bug`lanib ketishiga yo`l qo`ymaydi. 

---

186 
2.
Suv keraksiz joydagi tuproqni, ya`ni ariq oralarini ham namlantirish uchun 
sarflanmaydi.Tomchilatib sug`orish tuproqning barcha turlariga mos keladi.Tuproq turiga ko`ra 
suv turlicha tarqaladi. 
3.
Tomchilatib sug`orishda esa namlik doimiy bir xil saqlanishi tufayli o`simlik bir tekis 
rivojlanadi. 
4.
Sug`orishni avtomatlashtirish imkoniyati mavjud ekanligi eng kam harajat bilan katta 
samaraga erishish inkonini beradi. 
5.
Tomchilatib sug`orishning afzalligi, eng avvalo suv resurslarini iqtisod qilishda namoyon 
bo`ladi.Bog` turiga qarab , 40-50% gacha suv tejaladi. 
6.
Mineral o`g`itning eritilgan holda berilishi evaziga esa uning samaradorligi bir necha 
barobarga ortib 50%gacha iqtisol qilishga erishiladi hamda o`simlik ozuqa moddalar bilan 
yaxshi to`yinadi. 
7.
Suvning tashlamaga erib ketishi mutloq tugatilib, faol qatlam ostiga suv va ozuqa 
elementlarini sizib ketish miqdori keskin kamayadi. 
8.
Eng muhimi daladan oqava suvning chiqmasligi bois tuproq erroziyasi bartaraf 
etiladi:Suvning tuproqqa singishining cheklanganligi yer osti suvlari ko`tarilib ketishiga yo`l 
qo`ymaydi. 
9.
Issiqxonalarda tomchilab sug`orish tizimini qurish uchun quydagilar talab etiladi. 
1.Sug`orish manbai .2.Bosh inshoat va hovuztindirgich 3.Suv nasosi va suv filtri.4 
O`g`itlovchi moslama va tizimini boshqarish uchun aftomat qurilma . 5. Filtrlarni avtomat 
tozalash 3 boshqaruv qurilmasi.6. Magistral va tarqatuvhi quvurlar .7. Elektr toki doimiyligini 
taminlovchi qurilma.8. Issiqxonaning ma`lum bo`lagini sug`orish uchun kranlarni avtomatik 
yoki qo`lda ochish markazi. 9. Sug`orish shlanglari tomizgichlar yordamchi va ulovchi qismlar 
va hokazolardan iborat. 
Xulosa: 
Xulosa o`rnida shuni aytish mumkinki bugungi kunda tomchilatib sug`orish tizimi 
o`zining tejamkorligi, qulayligi va samaradorligi jihatidan nafaqat ochiq yer maydonlarida balki 
yopiq inshoat turlari,Issiqxonalarda ham keng qo`llanilib kelinmoqda. Bu esa yer maydonlaridan 
unumli foydalanish yil davomida mahsulot yetishtirish va mo`l hosil olish garovi hisoblanadi.