Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

aloqada ifodalanadigan qobiliyatlarni ham kiritish zarur. Bu qobiliyatlar 
ijtimoiy belgilangan bo‘lib, insonning jamiyatdagi hayoti jarayonida 
shakllanadilar. 
Xuddi 
shunday, 
nutqni 
muloqot 
vositasi 
sifatida 
o‘zlashtirmasdan, insonlar jamiyatiga moslashish malakasiga ega bo‘lmasdan 
turib, ya’ni, odamlar harakatini to‘g‘ri idrok qilish va baholash, ular bilan o‘zaro 
munosabatda bo‘lish va turli ijtimoiy vaziyatlarda yaxshi aloqalarni o‘rnatish, 
insonning normal hayoti va psixik rivojlanishining imkoniyati bo‘lmas edi. 

---

41 
Nazariy va amaliy qobiliyatlar bir-biridan birinchisining insondagi 
abstrakt-nazariy fikrlashga, ikkinchisining esa – aniq amaliy faoliyatga 
moyilligini belgilab beradilar. 
Qobiliyatlar, shuningdek, o‘quv va ijodkorlik qobiliyatlariga bo‘linadi. 
Ular bir-biridan, birinchisining o‘qitish samarasini, inson tomonidan bilim, 
malaka va ko‘nikmalarning o‘zlashtirilishini belgilashi bilan, boshqalarining 
kashfiyotlar, moddiy va ma’naviy madaniyatning yangi shakllarini yaratish 
imkoniyatini belgilashi bilan farq qiladi. 
Qobiliyatlar rivojlanishi uchun sharoitlarning mavjudligi yoki mavjud 
emasligiga ko‘ra, ular yashirin va dolzarb bo‘lishi mumkin. 
Yashirin qobiliyatlar sifatida ma’lum faoliyat turida joriy qilinmaydigan, 
lekin ijtimoiy sharoitlarning o‘zgarishida dolzarb qobiliyatga aylana oladigan 
qobiliyatlar tushuniladi. Dolzarb qobiliyatlarga ayni damda zarur bo‘lgan va 
aniq faoliyat turida joriy qilinadigan qobiliyatlar kiritiladi. Yashirin va dolzarb 
qobiliyatlar inson qobiliyatlari rivojlanadigan ijtimoiy sharoitlar xarakterining 
bilvosita ko‘rsatkichlari sifatida namoyon bo‘ladi. Aynan ijtimoiy sharoitlar 
xarakteri yashirin qobiliyatlarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi va imkoniyat 
yaratadi, ularning dolzarb qobiliyatlarga aylanishini ta’minlaydi yoki ta’min 
etmaydi. 
Bolalarning barcha psixologik sifatlarini qobilyatlari faqat faoliyat 
jarayonidagina o’sib rivojlanib boradi qobilyatlar barcha sohadagi faoliyat 
uchun kerakdir.Bolalar qobilyatlarini o’stirish uchun bajaradigan ishlarning 
ahamiyatini yaxshiroq tushunishi kerak .Bola bajaradigan ishlar xayotda 
qanchalik zarur bo’lishini tushungani sari unda ana shu sohaga qiziqish yanada 
kuchayib boradi .Faqat bola o’z shaxsigagina taalluqli bo’lgan qobilyati layoqati 
ortib boradi.Demak bola birorsohani egallashi bilan chegaralanmasdan bu 
sohaga qanaqadir yangiliklar kiritishga ham intiladi .Bola faqat birgina faoliyat 
turi bilan emas balki faoliyatning turli xillari bilan mashg’ul bo’lishi unga 
beriladigan topshiriqlar mutassil tarzda murakkablashtirib borilgan taqdirdagina 
unga psixologik sifatlarning xosil qilinishi ancha samarali bo’ladi.Sodda va oson 
topshiriqlar bola qobilyatini oshirmaydi. Bola qobilyatini oshirish uchun unga 
beriladigan topshiriqlar hamisha uning yoshiga kuchiga va imkoniyatlariga mos 
bo’lishi lozim. Agarda bular xisobga olinmagan taqdirda berilgan topshiriqlar 
bolaning o’ziga bo’lgan ishonchini yo’qotishga majbur etishi dovdiratib va 
zo’riqtitirib qo’yishi mumkin Bola qobilyatini vujudga keltirish uchun 
foydalaniladigan vositalarning tez tez takrorlanib turishi va sistemali bo’lishi 
qobilyatlarning rivojlantirishning muhim omilidir Bu esa o’qituvchi tomonidan 
xar bir bola shaxsiga beriladigan etibor va har xil turdagi pag’batlardir.Eng 
muhimi har bir bolaga o’z qobilyatini takomillashtirish uchun istak bo’lishi va 
bu maqsadga erishishga qatiyat bilan yondashish kerak. Qobilyatini o’z vaqtida 
anglab yetish va rivojlantirish uchun o’qituvchiga ham yetuk manaviy bilim 
yuksak pedagogik maxorat zarur. Oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun kasbiy 
qobiliyatlarining shakllanishi o‘qitishning birinchi kunlaridan boshlab o‘quv-
tarbiyaviy ishlarning yaxlit tizimi vositasida amalga oshirilishi muhimdir. 
Ma’lum kasb tomonidan talabaga qo‘yilayotgan psixologik talablarni tushungan 

---

42 
holda, uning kasbiy qobiliyatlarini to‘g‘ri baholash va ularni rivojlantirish 
mumkin.