|
Adabiyotlar
1. Гальперин П.Я. Психология как обьективная наука.М.:
Просвещение,1995.
273
2.
Resources for Asessment of students who are Deaf and hard of hearing.
Susan Rose,Ph.D.,Lauren Barkmeier.2008.
3. Психология глухих детей. /Под ред. Соловев И.М., Шиф Ж.И.,
Розановой Т.В., Яшковой Н.В. –М., 1991.
4. Рау Ф.Ф. Формирование устной речи у глухих детей. –М.:
Педагогика, 1981. – 280 с.
O‘QISHMALAKASINIEGALLASHNIO‘ZIGAXOSLIGI
Xamidova
Muborak
Ubaydullaevna
-
"Surdopedagogika va inklyuziv ta’lim " kafedrasi katta
o‘qituvchisi
Nosirova Robiyabonu Shavkat qizi Nizomiy nomidagi
TDPU 202 gurux Surdopedagogika yo‘nalishi talabasi
Zaifeshituvchibolalarningto‘liqo‘qishmalakasieshituvchibolalarganisbatan
uzoqroqvaqiyinroqshakllanadi.
Buularningog‘zakinutqivaeshitishqobiliyatigao‘zarobog‘liqdir.
Tilnio‘zlashtirishfikryuritishqobiliyatiga, bilimvasotsial-moslanishgabog‘liqdir.
Tilnio‘zlashtirish
–
samaralio‘qishqobiliyatiuchunshartdir.
Eshitishdanuqsoniborbolalarnutqiymuloqotgamaxsuspedagogikjarayondamaxsus
dasturasosidauzoqvaqtdavomidaamalgaoshiriladi[1].
O‘qishtexnikasinishakllantirishda
(to‘g‘riligi,
tezvaifodalio‘qish)
vao‘qiganinianglashdatalaffuz,
og‘zakivayozmanutqnio‘zlashtirish,
lug‘atboyligivagrammatiktuzilishkattao‘rinniegallaydi.
Eshitishdanuqsoniborbolalarnio‘qitishtexnikasitovushlarnitalaffuzqilish,
nafasmashqlari,
tovushnitiklash,
urg‘u,
nuqta,
verguldato‘xtabo‘qishmalakasinirivojlantirishbilanparallelolibboriladi.
Tovushtalaffuzibilanqaytaishlashsaqlanibqolgananalizatorasosidaolibboriladivaa
sta-sekinlikbilano‘qishmalakasishakllantiriladi
(F.F.RauvaN.F.Slezina).
Shungamosravishdato‘g‘ri,
tezvaifodalio‘qishishlaribajariladi.
To‘g‘rio‘qishmalakasidanafaqatkichiksinflardabalkio‘rtasinflardahamqo‘yidagix
atolargayo‘lqo‘yiladi:
− So‘zobrazidagitovushninoto‘g‘ritalaffuzqilish (g, s, j, ch, sh)
tovushso‘zlario‘rtasidanoto‘g‘ritalaffuzqilinadi, so‘zoxiridatushurilibqoldiriladi;
− Tanishso‘zlardaurg‘uninoto‘g‘riqo‘yish;
− Orfoepikqonunlargaamalqilmaslik,
buqonuno‘quvchilargatanishbo‘lsahamundoshlarnio‘rninialmashtirish,
so‘zoxiridaundoshlarninoto‘g‘ritalaffuzqilish.
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalaranalitiko‘qishdatutilibo‘qiganliklari,
sababliso‘zbirligivaso‘zlarniqo‘shibo‘qishdaxatogayo‘lqo‘yadilar.
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qishtempieshitishinormadagibolalarganis
batansekinroqbo‘lsaham,
ularo‘qishamaliyotidao‘qiganmatninitezroqanglab
yetadi.
Ulardannutqiningyo‘qligitezo‘qishko‘nikmalarishakllanishigaxalaqitberadi.
N.G.
Morozova,
A.F.Potilskaya,
S.A.Zыkovlarnipsixologik-
274
pedagogiktajribalarieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarninafaqatg‘oyaviy-
tematikmazmuninitushunib
yetishdabalkimatnningsyujetik-
voqeaviytomonlarinitushunishidagiqiyinchiliklariniko‘rsatibo‘tadi.
Predmetlarnito‘g‘rima’nodaifodaqiluvchinotanishso‘zlar
(xona,
ombor,
guldasta),
predmetdanma’nosibildiruvchiso‘zlar
(qizg‘anchiq,
dangasa,
namunali),
yangigrammatikformadagiso‘zlar
(Yulduzninguyi
–
Yulduzgaberdim,
qatormaqator
-
joylashgan)
[1].Firklashtushunchasidaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalarso‘zlardanma’noviyva
grammatikbirliginiajrataolmaganliklarisababliqiyinchiliklargaduchkeladilar.
Qurilishmaydoni,
sumalaklaryig‘lamoqda,
qalino‘rmon,
yaxshifazilat,
daryomuzbilanqoplanishi,
yozgiob-
havosingariso‘zbirikmalariularuchuntushunarsizdir.
So‘zbirikmalaridama’nosiyaxshianglab
yetilmaganligisababliularba’zifaktvatushunchalarnianglab
yetmaydilar,
matnma’nosinito‘liqo‘zlashtiraolmaydilar.
Umumiytarixiyxaraktergaegabo‘lganmatnlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarn
ingo‘zlashtirishidaularningko‘rgazmalihissiyoti
yetishmaganligisababliqiyinchiliklarvujudgakeladi.
O‘qiyotganmatnnianglab
yetmaslikdamatnningjanrivaformasita’sirqiladi.
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalaruchunshe’riymatnnio‘zlashtirish,
xalqog‘zakiijodimatninio‘zlashtirishqiyinroq. Masal, xalqog‘zakivaasarlari,
maqollar,
sehrliertaklar,
topishmoqlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalardatushunishdaqiyinchiliklargavuj
udgakeladi.
Yuqoridagifaktlargaasoslanibeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘qigannarsalarinit
o‘liqo‘zlashtiraolmasliginikeltiribchiqadi[3].Matnniasosiymazmuni,
kaxramonlarvaularnixarakteri,
voqealartasvirieshitishdanuqsonibo‘lganbolalaruchunbayonqilinganvoqealartush
unarsizbo‘libqoladi.
O‘qiganmatnlarnima’nosinigapirishdaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘zlarinin
ghayotiy-ruhiytajribalarigatayanadilar.
Axloqiymavhumtushunchalarnishakllanmaganligi,
ularningaxloqiyso‘zko‘nikmalariningkamligidahamko‘rinibturadi.
Shaxsningsifatiniifodalovchiterminlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalaranglayol
maydilar.
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningnutqinirivojlanmaganligivanuqsonlariularni
psixologikvaanglashfaoliyatidao‘zta’siriniko‘rsatadi.
Matnningma’nosinito‘liqtushunishfaktvavoqealarningbayoniqaxramonlarnixulqi
atvorinito‘liqbayonetabilishieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningmatninito‘liqo‘
zlashtirganliginiko‘rsatadi[4].
O‘qilganmatnlarniyaxshio‘zlashtirishuchunmatnnito‘g‘rivaanglabo‘qilishkattaah
amiyatgaega.
Matnnio‘qishshakli
(temp,
ritm,
urg‘u,
ohang)
ma’nosinitushunishdayordamberadi.
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qishtempinipastligi, ma’noviyto‘xtalish,
nutqiyintonatsiyaniishlataolmasligiularo‘qishidanqoniqishhosilqilingandahamtip
275
ikxatolarniuchratishmumkin.
Ularnitovushipastvasekinyokixaddantashqaribaland,
so‘zlartalaffuzinoaniqbo‘ladi.
O‘qishdarslaridamatnustidaishlashdaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘qishjaray
onidako‘proqmaxsussifatlarniegallashnitalabqiladi.
eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qiganinianlab
yetishi,
o‘qishdarsiningvazifasivamaqsadito‘liqbajarilishiniko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
