Таълим йўналиши: 5310200-«Электр энергетикаси (сув хўжалигида)» Кафедра

3.3. расм. S&R 103 функцияси
Алоқа функцияси ва бирликларни ўлчаш функцияларни конфигурация қилиш мумкин. Берилган концепция туфайли функцияни кенг танланишини амалга ошириш мумкин ва моделни атиги битта версиясидан фойдаланилган пайтда энг кенг диапазонда ҳимоя қурилмасини қўллашни таъминлайди. Бошқа томондан, ҳимояни ҳар бирини алоҳида схемаси остида уларни мослаштиришни ва параметрларни содда ва аниқ ростлашни бажариш мумкин. Ҳимоя қурилмасини учли эркин параметрланган мантиқи махсус иловаларни амалга ошириш мумкин.

Асосий функциялари			Р631		Р632		Р633		Р634
87	ДИФФ (DIFF)	Дифференциал ҳимоя: 3 босқичли дифференциал ҳимоя Амплитуда ва улаш гуруҳларига мослаштириш Нолли кетма кетлик токини фильтрлаш Иккита синган нуқтасидаги ишга тушиш характеристикаси Трансформаторни улаш токини сакрашида фаза токларини стабилизация қилиш Ҳимоя қилинаётган объектни ўтақўзғатилишида дифференциал токини стабилизация қилиш Қисқа туташишни порронли токларни ўтишини стабилизация қилиш		2 томон лама		2 томон лама		3 томон лама		4 томон лама
87G	ДНПх REF_х	Нолли кетма кетликли дифференциал ҳимоя		-		2		3		3
50	МТН_х DTOCx	Мустақил вақт бўйича кечиктирилган максимал ток ҳимояси		2		2		2		2
51	МТИНх IDMTx	Инверс вақт-ток характеристикали максимал ток ҳимояси		2		2		2		2
49	ТЕПЛх THRMx	Иссиқликдан ўта юкланиш ҳимояси		1		1		2		2
27/59	U<> (V<>)	Кечиктирилган вақтли кучланишни пасайишидан ва оширишдан ҳимоя				1		1		1
81 О/U	f<> (f<>)	Частотани ошиши ва камайишидан ҳимоя				1		1		1
24	U_f	Ҳимоя қилинаётган объектларни қайта қўзғатишда дифференциал токни стабилизация қилиш				1		1		1
	КТТ CTS	Ток трансформатори назорати функцияси		Танлов		Танлов		Танлов		танлов
	КЦИх MCM_x	Ўлчов занжирини носозлиги назорати		2		2		3		4
	ПРЕД, ПР_х LIMIT, LIM_x	Чегаравий қийматларни борлиги назорати		2		2		3		3
	ЛОГИК (LOGIC)	Параметрлашган мантиқ		1		1		1		1

Алоқа функцияси		Р63х
KOMМ1, KOMM2, COMM1, COMM2 IRIGB IEC, GOOSE, GSSE	2 информацион интерфейс IRIGB IEC 61850 алоқа протоколи		Танлов

Кириш/чиқиш функцияси		Р631	Р632	Р633	Р634
Вход/вых (INP/OUTP)	Киришни иккиламчи сигнали	4/14	34/22	40/30	34/22

Ўлчанаётган катталикларни функцияси		Р631	Р632	Р633	Р634
ИХМВХ/ИЗМВЫ MEASI/MEASO	Аналогли кириш / чиқиш (20 мА резистив термометрни кириши 2х20 mА)	-	танлов	танлов	танлов

Ўлчаш киришлари	Р631	Р632	Р633	Р634
Фаза токлари	2х3	2х3	3х3	4х3
Умумий ток ва нейтрал токи (нолли кетма кетлик токи)	-	2	3	3
Кучланиш	-	1	1	1

Юқорида келтирилган характеристикалар билан биргаликда, шунингдек кенг диапазонда амалга ошириладиган ўз-ўзини назорат қиладиган қурилма қуйидаги умумий функцияларга эга бўлади.

Умумий функциялар
ВЫПП (PSS)	Гуруҳчалар параметрларини танлаш
	Ишга тушириш наладка, текшириш ва эксплуатацияни ўтказиш даврида истеъмолчилар ҳимоялаш учун тизимнинг параметрларини ўлчаш
РЕ_ОД (OP_RC)	Оператив маълумотларни регистрация қилиш
ВЕ_ПЕ (OL_DA)	Ўта юкланиш қийматларни аниқлаш
РЕ_ПЕ (OL_RC)	Ўта юкланиш тўғрисидаги маълумотларни регистрация қилиш
ВЕ_AP (FT_DA)	Аномал режимда маълум бир бериладиган моментларда параметрлар қийматларини аниқлаш
РЕ_AP (FT_RC)	Абсолют вақтда аномал режимларни протокол қилиш, шунингдек 3 фазали токлар учун шикаст етиш қиймати, ерга уриш токи, уч фазали кучланишни регистрация қилиш

Қўшимча функциялар
ОСН (MAIN)	Асосий функция
УСТР (DVICE)	Қурилма
ИНДИК (LED)	Светодиодлар
ПУУ (LOC)	Бошқаришни жой панели
ПК (РС)	Шаҳсий компьютерга улаш
САКОН (SFMON)	Комплекс ўз-ўзини назорат
РЕ_СК (MT_RC)	Назорат пайтда олинган сигналларни регистрация қилиш

3.4. расм. MICOM 63 қурилмасини улаш схемаси (Трансформаторни Р63х дифференциал ҳимояси)
Аварияга қарши автоматика
Micom микропроцессор (мантиқий функциялардан иборат) терминалларида “Даштобод” подстанциясини барча мавжуд аварияга қарши автоматикасини амалга ошириш мумкин.
АПВ кучланишни барча класслардаги кетувчи линияларни кўриб чиқамиз. АПВ ни бир марта ишлаши трансформаторни кичик шикастланиши билан боғлиқ бўлмаган авариявий ўчиришдан сўнг унинг нормал ишлашини автоматик тиклаши учун талаб этилган трансформаторларни алоҳида ишлашида киришни кўриб чиқамиз.
АПВ қурилмаси шундай бажарилганки, қурилма схемасида ҳохлаган шикастланиш вақтидаги қисқа туташувда бир неча марта улаш имконияти йўқолади. АПВ ни мазмуни шундан иборатки, маълум бир вақтда (0,5 – 1,5 с.) реле ҳимоясини ишга тушишда ўчириладиган электр таъминот тизимини элементи кучланиш остида қайта уланади (агар улашга таъқиқ берилмаса ёки элементни ўчириш сабаби йўқолмаса). Ўчиргич улангандан сўнг АПВ ўчирилади [3].
АВР110, 35 и 10 кВ кучланишларни ҳар бирини кўриб чиқиш керак. Электр қурилмаларни ўрнатиш қоидасига мувофиқ аварияни ва асосий киришдаги бошқа носозликлар пайдо бўлганда электр энергияни мустақил манбалари орасидаги юкламани автоматик ўтказдириш учун қўлланилади.
АВР ни асосий ва вольтметрли ишга тушириши билан фарқ қилади.

• 
  АВР ни асосий ишга туширишдан шундай ҳолатларда секцион ўчиргичлар уланади, бунда асосий кириш шинасини таъминлаш секцияси авария ҳолатида реле ҳимоя занжиридан узиб қўйилади. Асосий ишга туширишни бош шарти секция шиналаридаги қисқа туташувни бўлмаганлиги ҳисобланади.
  
• 
  АВРни вольтметрли ишга тушириш. Агар кучланишни шина секцияларидан биттаси номиналдан 40%дан кам бўлиб қолади, барча фазалардаги кучланиш шиналарни қўшни секциялари номинални 70%дан кам қийматида АВРни вольтметрли ишга тушиш амалга ошади. Секцион узгич автоматик қўшилади ва кечиктирилган вақтда кириши узилади. АВР қурилмасини секцион узгичларни ўрнатамиз.
  
• 
  ЗРУ-10 кВ даавтоматик частотали юксизлантиргич ўрнатилади. Автоматика тармоқ кучланиш частотаси (юқори истеъмолчиларни узиш билан актив қувватни пасайишига олиб келадиган) пасайишга сезгир бўлади. Истеъмолчилардан узилган ҳолатда тармоқ частотаси тиклангандан сўнг автоматик равишда қайта уланишни частотавий автоматикаси ёрдамида ишга уланади.
  

4. Ҳаёт фаолият хавфсизлиги
4.1 110/35 кВ кучланиш классли куч трансформаторлари эксплуатация даврида хавфли ва зарарли факторларни таҳлили
4.1.1 Хавфли факторларни таҳлили
Кучланишни бўлиши куч трансформаторларни эксплуатация даврида асосий хавфли фактор ҳисобланади, яъни электр занжирига уланиши ва токдан зарар етиши хавфидир.
Электр токи томонидан инсонларга зарар етиши қуйидаги ҳолатларда бўлиши мумкин:
- Изоляцияси шикаст етган ёки кучланиши остида ток ўтувчи қисмлар билан орасидаги хавфли оралиқларга яқинлашувлар ёки тегиб кетиши;
- изоляцияни бузилиши оқибатида кучланиши остида турган куч трансформатор корпусига тегиб кетиши;
- қисқа туташувни ерга ёйилиш зонасида бўлганда қадамли кучланиш остида қолиб кетиши.
Кўриб чиқилаётган хавфли фактор инсон орқали ўтадиган ток билан баҳоланади. 6 ҳолатда электр занжирига уланадиган токларни ҳисоблаш қийматлари 4.1 жадвалга келтирилган.
Профилактик ва ремонтларни ўтказишда ҳамда куч трансформаторларни жорий эксплуатация вақтида (трансформатор мойини даражасини текшириш, уни алмаштириш, изоляторларни тозалаш, бўяш) юқорида ишлайдиган ишчиларга боғлиқ бўлган ҳавфлилар таъсир қилади. 110 кВ кучланиш классидаги куч трансформаторларни баландлиги 5-7 метрни ташкил этади.

Жадвал 4. 1

110 кВ кучланиш тармоғида электр занжирига улашни турли кўринишларида инсон орқали ўтадиган токларни ҳисобий қийматлари

Электр занжирга улаш турлари	Электр занжирга улаш схемаси	Инсон орқали ўтадиган токни ҳисобий қиймати
Бир фаза тармоғига тегиб кетиш		Iч	=	Uф		=
				Rч + Rэл.д + Rо
		=	110		=21,2(А)
			3·(1000+2000+0,5)
Тегиб кучланиш остида қолиб кетиш		Iч	=	Iз· Rз·α1		=
				Rч
		=	5200·0,5·0,3		=0,78(А)
			1000
Босган қадами кучланиш остида қолиш		Iч	=	Iз· Rз·β1		=
				Rч
		=	5200·0,5·0,15		=0,39(А)
			1000
Нормал режимда битта фазага тегиш		UЛ=35 кВ бўлганда
Авариявий режимда битта фазага тегиш		Uл=35 кВбўлганда
Икки фазага тегиш		Uл=35 кВбўлганда

4.1 жадвалга изоҳлар:
U_ф = (110·3) В – тармоқнинг фаза кучланиши;
R_ч = 1000 Ом – инсон танасининг қаршилиги;
R_эл.д = 2000 Ом – электр ёйини қаршилиги;
R_з = 0,5 Ом – ерланган қурилмани қаршилиги;
I_з = 5200 А – ерга ўтадиган қисқа туташув токи;
α₁ – потенциал эгри формаси ва қисқа туташган жойни инсон орасидаги масофани ҳисобга оладиган тегиб кетгандаги кучланиш коффициенти;
β₁ – потенциал эгри формаси ва қисқа туташган жойни инсон орасидаги масофани ҳисобга оладиган қадами кучланиш остидаги коффициенти.
Электр ёйи токни катта зичлигидаги разрядни ўтишини кўрсатади. Электр ёйни хавфи масофа орқали ток ўтадиган қисмларга тегмасдан электр занжирига уланиши билан пайдо бўлади. Бунда ёй столби жудда катта юқори ҳароратга эга бўлади ва у ёй билан шикастлангандаги жароҳатланишларга олиб келади.