Таълим жараёнининг функциялари. Таълим жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучлари

Таълим тамойиллари педагогнинг фаолиятини ва талабалар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши тегишли кўникма ва малакалар хосил қилишнинг асосий қонун ва йўл йўриқларини ўз ичига олади. Шу билан бир вақтда таълим тамойиллари ҳар иккала фаолиятнинг яъни педагог ва талаба томонидан ўз олдига қўйилган вазифаларни муваффақиятли амалга ошириш имкониятини берадиган бир қанча талабларни ҳам умумлаштириб беради. Шунга кўра таълим қоидалари ўқитишнинг энг муҳим масалаларини назарий ва амалий жиҳатдан тўғри ҳал қилишнинг асосий негизи ҳисобланади.
Таълим тамойиллари деб умуминсоний тарбиянинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишга қаратилган ўқиш ва ўқитиш жараёнларининг йўналиши талабалар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, билим ва малака хосил қилишнинг асосий қонун ва қоидаларининг йиғиндисига айтилади.⁵
Кейинги йилларда таълим қоидаларини ўрганиш уларни таҳлил қилиш ва мукаммаллаштириш устида иш олиб борилмокда. Таълим қоидаларини системалаштириш масаласи ҳам доимо фаол масала бўлиб келган.
Бугунги кунда педагогика фани қуйидаги таълим тамойилларини ажратиб кўрсатмоқда:

1. 
   Таълимнинг илмий бўлиши;
   
2. 
   Таълим ва тарбиянинг бирлиги;
   
3. 
   Таълимнинг тизимли ва изчил бўлиши;
   
4. 
   Таълимда назариянинг амалиёт билан боғлиқ бўлишини таъминлаш;
   
5. 
   Таълимда онглилик, фаоллик ва мустақилликка эришиш;
   
6. 
   Таълим жараёнининг кўрсатмали ва кўргазмали бўлиши;
   
7. 
   Билимларни пухта ва тизимли ўзлаштириб олиш;
   
8. 
   Таълим жараёнида шахсий хусусиятларни ҳисобга олиш;
   

1. 
   Таълимда талабаларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш.
   

Таълим тамойилларини гуруҳларга ажратиш ва уларга тавсиф бериш иши бутунлай якунланган дея олмаймиз. Чунки юқорида айтиб ўтганимиздек бу тамойиллар давр талаблари ва эҳтиёжларидан келиб чиқувчи таълим хусусиятларига қараб ўзгариши мумкин. Бундан ташқари педагогика ва хусусан дидактиканинг фан сифатида мукаммаллашиб бориши янги билимларнинг хосил бўлиши ҳам ушбу тамойилларни гуруҳланишига ўз таъсирин кўрсатади. Шунинг учун баъзи адабиётларда 7та, баъзи адабиётларда 9та, баъзи адабиётларда эса 10та тамойилни санаб ўтилган. Õозирча биз 9та тамойил гуруҳини ажратишни лозим топдик.