Ta‘lim-barqaror rivojlanish omili

Ta‘lim-barqaror rivojlanish omili
Yurtimizda taʼlim sohasida innovatsion va kreativ fikrlaydigan zamonaviy kadrlar tayyorlash, yoshlarni vatanparvarlik ruhida, yuksak maʼnaviyat egalari etib tarbiyalash maqsadida taʼlim tizimini takomillashtirish masalalariga ustuvor ahamiyat qaratilyapti.
O ta-onalar, jamoatchilik istagi inobatga olinib, yurtimizda 11 yillik maktab taʼlimi tizimi qayta tiklandi. Soʻnggi uch yilda 157 ta umumtaʼlim maktabi yangidan qurildi. Millatimizning buyuk namoyandalari boʻlgan Mirzo Ulugʻbek va Muhammad Xorazmiy nomida iqtidorli bolalar maktablari tashkil etilib, ular qoldirgan boy ilmiy merosni oʻrganish hamda bu sohani taraqqiy ettirish bilan shugʻullanadigan yoshlarning yangi avlodini tarbiyalashdek sharafli jarayon boshlandi. Hamid Olimjon va Zulfiya, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Ibroyim Yusupov, Isʼhoqxontoʻra Ibrat, Muhammad Yusuf, Halima Xudoyberdiyeva nomi bilan atalgan ijod maktablari, “Temurbeklar maktabi”, Prezident maktablarining bunyod etilishi esa yosh avlod vakillari uchun yangi imkoniyatlarni ochib berdi.

Pedagog xodimlar mehnatini ragʻbatlantirish maqsadida oxirgi 3 yilda oʻqituvchilarning ish haqi oʻrtacha 2,5 barobar oshirildi. Uzoq tumanlarga borib ishlayotgan pedagog kadrlar mehnatini ragʻbatlantirish boʻyicha aniq mezonlar belgilandi. Ularga 50 foizgacha qoʻshimcha oylik ustamalar toʻlanmoqda. Bu olis hududlarda yetishmayotgan mingdan ziyod oʻqituvchini jalb etish imkonini berdi.

Hozirgi kunda “Taʼlim toʻgʻrisida”gi qonunning yangi tahriri parlament quyi palatasida qabul qilindi. Uni ishlab chiqish jarayonida 20 dan ortiq xorijiy davlatning taʼlim toʻgʻrisidagi qonunlari oʻrganildi. 30 ga yaqin vazirlik va idoralar, taʼlim sohasida faoliyat yuritayotgan 50 dan ziyod mutaxassis va 100 dan ortiq fuqaro qonun loyihasi boʻyicha fikr-mulohaza hamda takliflarini bildirdi. Yangi tahrirda ishlab chiqilgan ushbu hujjatda boblar soni 5 tadan 12 taga va moddalar soni 34 tadan 70 taga yetkazildi. Unda amaldagi qonunning 33 ta moddasiga oʻzgartish va qoʻshimchalar kiritilib, mazmunan toʻldirildi hamda ilgʻor xorijiy davlatlar tajribasi inobatga olingan holda 36 ta yangi modda qoʻshildi.
Davlatimiz rahbarining yuridik taʼlim va fanni tubdan takomillashtirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisidagi, shuningdek, matematika sohasidagi taʼlim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisidagi qarorlari yurtimizda sohalar boʻyicha taʼlim sifatini yaxshilash, ilmiy-tadqiqotlarning natijadorligi va amaliy ahamiyatini oshirishning maqsadli dasturini tasdiqlash, sohaga ixtisoslashtirilgan maktablarni bosqichma-bosqich tashkil etish borasidagi muhim masalalarning hal etilishini taʼminlaydi.
Barqaror rivojlanish maqsadlarining milliy indikatorlari va vazifalari qatorida umumqamrovli va sifatli taʼlimni taʼminlash hamda barchaga butun umri davomida taʼlim olish imkoniyatini ragʻbatlantirish maqsadi boʻyicha 2030-yilgacha oʻqituvchilarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish sohasida xalqaro hamkorlik qilish orqali oʻqituvchilar sonini jiddiy ravishda koʻpaytirish moʻljallangan.
B ugungi ilmiy-texnik taraqqiyot jadallashuvi va shiddatli axborot oqimi davrida XX asrning ikkinchi yarmida paydo bo’lgan “Ta’lim texnologiyalari” fani mazkur muammoni hal etadi. Ommaviy ta’lim sharoitida ta’lim texnologiyalari – har bir bosqichi va har bir elementi jiddiy ishlab chiqilgan, asoslangan, loyihalashtirilgan, kafolatlanuvchi sifatli yakuniy natijaga mo’lljallangan pedagogik jarayonni tuzish va amalga oshirish imkoniyatini beradi. Ta’limning yangi modelini amaliyotga tatbiq etish o’quv jarayonini texnologiyalashtirish bilan bog’liq. Shuning uchun ham Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida “O’quv-tarbiyaviy jarayonni ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash” uning asosiy vazifalaridan biri sifatida belgilangan2 . Ta’lim taraqqiyotini harakatlantiruvchi kuch – bu o’zida didaktik masalalar va ta’lim texnologiyalarini mujassamlashtirgan pedagogik tizim hisoblanadi. Ta’lim t exnologiyasining muvaffaqiyatli loyihalanishi va yakuniy natijaning kafolatlanishi o’qituvchining didaktik masalalar mohiyatini anglab yetish darajasiga, ularni to’g’ri belgilash, tanlash va samarali qo’llay olishga bog’liqdir. Barchaga ma’lumki, zamonaviy ta’lim talabalar uchun informativ, qiziqarli va maroqli bo’lsa, kutilayotgan o’qitish maqsadlariga erishish mumkin. Ta’lim oluvchilarni faqatgina davr talabiga javob bera oladigan faol o’qitishusullari, shakllari, vositalarini qo’llash, innovatsion yondashuv va hamkorlik orqali motivlashtirish mumkin. Shu sababli ham, ilg’or pedagog olimlar, novator professor-o’qituvchilar v a amaliyotchilar ilmiy asoslangan ta’lim texnologiyalarini o’z faoliyatlarida keng qo’llashga intilmoqdalar. Ta’lim-tarbiya mazmuni, maqsad va vazifalari davrlar o’tishi bilan kengayib taraqqiy etib borishi natijasida uning shakl, usul va vositalari ham takomillashib bormoqda. Hozirgi inson faoliyatining asosiy yo’nalishlari shu faoliyatdan ko’zda tutilgan maqsadlarni to’liq amalga oshirish imkoniyatini beruvchi yaxlit tizimga, ya’ni texnologiyalarga aylanib bormoqda. Xuddi shu kabi ta’lim-tarbiya sohasida ham so’nggi yillarda ta’lim texnologiyalari faol tarzda amal qila boshladi. Ma’lumki, ta’lim-tarbiya jarayoni katta avlod tomonidan o’z bilim va tajribalarini o’sib kelayotgan avlodga o’rgatishdan iborat bo’lib, bu jarayonda, asosan, inson hayoti uchun zarur axborotlarni avloddan- avlodga uzatish amalga oshiriladi. Inson hayoti axborotlar bilan chambarchas bog’liq. Insonning har bir harakati axborot olish va uzatish yoki undan foydalanish, 7 uni o’rganish, o’zlashtirish, saqlash va boyitishdan iborat. Shuning uchun ham hozirgi insoniyat sivilizatsiyasi axborot sivilizatsiyasi deb ataladi. XXI asrni ham bejizga axborot asri deb atashmagan. “Sivilizatsiya – axborotni to’plash, tahlil qilish va undan foydalanish hamda atrof-muhit va o’zi haqida axborot yaratish uchun eng ko’p ma’lumot olishga qodir bo’lgan moddaning yuqori turg’un holatidir”. Bu ta’rifdan axborotni avloddan-avlodga uzatishning, ya’ni ta’limtarbiya ishining ahamiyati qanchalik muhim ekanligi ko’rinib turibdi. Ya’ni, ta’lim-tarbiya sivilizatsiyaning mavjudlik sharti hisoblanadi.
tajribasidan yosh pedagoglar uchun foydalanish imkoni tug’ladi. Ta’lim texnologiyalarining rivojlanish tarixi nuqtai nazaridan qaralganda, nazariya va amaliyot bir-biriga bog’liqbo’lmagan holda talqin etilganligini ko’rish mumkin. Natijada o’qitish jarayonini takomillashtirishga yoki o’quvchilarning bilim faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan u yoki bu ilg’or metodikalar texnologiya darajasiga ko’tarila olmay asta sekinlik bilan o’z mavqyeini yo’qotib pedagogika nazariyasidan uzoqlashib borgan. Masalan, 60-yillarda katta shov-shuvga sabab bo’lgan “Dasturlashtirilgan ta’lim” yoki 70-80-yillardagi “shatalovchilik harakati” kabilar. Bugungi kunda mamlakatimizdagi pedagogik soha mutaxassislarining ilmiy salohiyati ta’lim texnologiyalari mohiyatini ochib berishga yetadi. Ta’lim texnologiyalarini pedagogik fanning alohida tarmog’i sifatida yoki faqat ta’lim amaliyotini maqbullashtirishga yo’naltirilgan ta’lim yo’nalishi deb qarash ham ma’qul emas. Ta’lim texnologiyasi bu sohadagi nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyatni aks ettiradi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ta’lim-tarbiyaning maqsadini yangi yo’nalishga buradi: “o’tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to’la xalos bo’lgan, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash” - deb belgilanadi. Demak, ta’lim-tarbiyaning maqsadi butunlay yangilanadi, unga mos h olda ta’lim mazmunida ham, pedagogik jarayonda ham yangilanish ro’y bermoqda, yangi texnologiyalar kirib kelmoqda. Yangi metodikalarni talab etadigan va unga o’zining ma’lum xususiyatlarini joriy etadigan yangi texnikaviy, axborot-kommunikatsion, audio-vizual vositalar mavjudki, ular ta’lim texnologiyalarini real 15 voqyelikka aylantiradi