Talabalari uchun darslik

5.Tur ichida va turlararo duragaylash
A) 
Tur ichida duragaylash 
seleksiya ishlarida keng qo‘llaniladi. Chunki 
bir tui^a mansub navlar o ‘ngbaylik bilan chatishadilar va ulardan hosil 
bo‘lgan duragay organizmlar naslli bo‘ladi. M adaniy o £simliklarning juda 
ko‘p navlari m ana shu usul orqali yaratilgan.
G ‘o ‘za, donli, sabzavotli, poliz ekinlar, mevali daraxt navlarini 
ko£pchiligi tur ichidagi duragaylash asosida chiqarilgan.
B) Geografik uzoq forraalarni duragaylashda 
bir turga kiruvchi, lekin 
turli geografik hududlarda chiqarilgan individlar o £zaro chatishtiriladi. 
Chunonchi, akademik 
S.Mirahmedov GMirsutum
turiga mansub yowoyi, 
lekin vilt kasalligiga chidamli meksikanum g£o £zasini madaniy g£o £za 
S4727
navi bilan duragaylash natijasida yirik ko£sakli va viitga chidamli 
Toshkent-1
, 
Toshkent-2, Toshkent-6
navlarini, akademik 
A.I.Avtonomov
G.barbadense
turiga mansub fiizorioz kasaliga chidamsiz g£o £za navlarini 
k o £p yillik peruvianum g £o £zasi bilan duragaylab fuzorioz kasaliga 
chidamli, yirik ko£sakli 
10964, 2836
, 
2850
, 
6002
navlarini chiqarishga 
muvaffaq bo‘ldilar.
V) 
Turlararo duragaylash 
seleksiya ishlarida katta ahamiyatga ega. 
Faqat shu usul orqali turlar genofondini boyitish mumkin. Наг bir tur 
q im m atli belg ilarn i, m asalan, g £o £za tola sifatin i, kasalliklarga, 
zararkunandalarga, qurg£oqchilikka, past haroratga chidamlilik belgilarini 
hosil etuvchi genlarga ega. Biroq turlar har xil genomli bo£lganlari sababli 
o £zaro chatishmaydilar, chatishsalar ham naslli avlod hosil etmaydi. 
Turlarning o £zaro chatishmasligi, birinchi avlod duragaylarining naslsizlik 
sabablari turlichadir. Birinchidan, har xil xromosoma to £plamiga ega turlar 
urulansa ham biroq zigota o ‘z rivojlanishining turli bosqichlarida nobud 
bo£ladi. Ikkinchidan, murtak rivojlansa ham u birinchi chin baig chiqquncha 
nobud bo‘ladi. Uchinchidan, holatlarda turlararo duragaylashdan hosil 
bo£lgan individlar gullash davrigacha rivojlansa ham ulaming urug£chi va 
changchilari o £zaro chatishib nasl bermaydilar yoki ulaming nasli juda oz 
miqdorda bo£ladi. F, duragaylaming pushtli yoki qisman pushtli bo £lishi 
duragaylashda qatnashgan urug‘chi va changchi turlaming genetik jihatdan 
qay darajada yaqinligiga bog£liq. Masalan, g£o kzaning tetraploid turlarida 
50% xromosomalar yirik bo£lib, ulaming hajmi 2-3,4 Mikron, 50 foiz 
xromosomalar mayda bo£lib hajmlari 1,2-1,7 Mikron atrofidadir. Shunga 
ko‘ra yangi dunyoning tetraploid turlari (