Talabalari uchun darslik

shtamm 
deb nomlanadi. Zot, 
nav, shtamm inson faoliyati mahsuli sanaladi.
2.Madaniy o ‘simliklarning xilma-xilligi va kelib chiqishi
B u n d an ta x m in a n 10 m ing yil m u q ad d am in so n la r yovvoyi 
o ‘sim liklam i o ‘z kulbalari atrofiga ekib, ibtidoiy dehqonchilik bilan 
shugkullana boshlaganlar. Har yili b o iiq urugiarni yerga ekish oqibatida 
uzoq yillar m ana shu yoidagi ibtidoiy dehqonchilik natijasida dastlabki

---

mahalliy o‘simlik navlari yaratilgan. Ming yillar mobaynida yowoyi hayvon 
bolalarini qo‘lga o ‘rgatish, parvarishlash, ulaming eng baquw ati, odamga 
tez 
0
‘rganuvchanlarini duragaylash, tanlash tufayii dastlabki mahalliy 
hayvon zotlari chiqarilgan. T abiatda tarqalgan 250 m ing yuksak 
o ‘simliklardan insonlar faqat uch ming turidan o ‘z maqsadlari uchun 
foydalanib kelgan b o ‘lsalarda, ulardan 150 turini madaniylashtirganlai. 
Bu jarayon hozirgi vaqtda ham davom etmoqda. Masalan, qand lavlagi 
va kungaboqar o ksimliklari XIX asrdan boslilab ekila boshlangani bunga 
yorqin dalildir.
XX asm ing 20-35-yillarida akademik N.I.Vavilov boshliq olim lar 
Yer yuzining Avstraliyadan boshqa mamlakatlariga 60 dan ortiq ilmiy 
ekspeditsiyalar tashkil etib, u yerlarda ekiladigan m adaniy o ‘simlik 
namunaiarini to‘play boshladiiar. M a’lum bo‘lishicha madaniy o ‘simliklar 
q it’alarda bir tekis tarqalmay, ulaming har birini kelib chiqish markazlari 
bor. N.I.Vavilov aniqlashicha dunyo bo ‘yicha madaniy o ‘simliklarning 7 
ta kelib chiqish markazlari mavjud. Bular: Janubiy Osiyo tropik markazi, 
Sharqiy Osiyo, Janubiy-G ‘arbiy Osiyo, 0 ‘rta Yer dengizi, Xabashiston, 
Markaziy Amerika, Janubiy Amerika madaniy o ‘simliklarning kelib 
chiqish markazlaridir. Janubiy Osiyo tropik markazidan sholi, shakarqamish, 
lim on, apelsin, bodring, baqlajon, qora m uruch kabi 50% ga yaqin 
madaniy o‘simliklar kelib chiqqan. Sharqiy Osiyo markazida soya, tariq, 
arboreum g‘o ‘zasi, olxo‘ri, olcha, turp kabi 
20
% ga yaqin madaniy 
o ‘simliklar, Janubiy-G ‘arbiy Osiyo markazidan bug‘doy, javdari, dukkakli 
o ‘simliklar, xerbatseum g‘o ‘zasi, sholg‘om, sabzi, sarimsoq piyoz, tok, 
o ‘rik, nok, olma kabi 14% madaniy o ‘simliklar kelib chiqqan. 0 ‘па Yer 
dengizi markazidan karam, qand lavlagi, beda, chechevitsa va yem-xashak 
madaniy o ‘simliklaming 11% i kelib chiqqan. Habashiston markazidan 
qattiq bug‘doy, arpa, kofe daraxti, kakao, jo ‘xori, banan, Markaziy 
Amerikadan makkajo‘xori, xirzitum g‘o ‘zasi, kakao, qovoq, tamaki, Janu- 
biy Amerika m arkazidan kartoshka, ananas, barbadenze g‘o ‘zasi kelib 
chiqqan.
Hozirgi vaqtda akademik N.I.Vavilov boshliq olimlar to ‘plagan m ada- 
niy o ‘simliklar nam unalari Sankt-Peterburg shahridagi o ‘simlikshunoslik 
institutida saqlanmoqda. Ular jam i 300 ming nam unadan iborat. M azkur 
o ‘simlik namunalari sobiq ittifoqqa kiruvchi barcha respublikalar dala- 
larida ekilgan va ekilayotgan navlami chiqarishda boshlang‘ich material 
sifatida q o ila n ilm o q d a . R espublikam iz olim laridan