Talabalari uchun darslik

Paramecium aurelia
turining ayrim xilida boshqa mayda 
organizmlar uchun оЧа zararli — oidiruvchi zahar parametsin ishlab 
chiqarilishi hisoblanadi. U kappa zarrachalari deb ataladi. Agar kappa 
zarrachalari bor tufelka bilan kappa zarrachalariga ega boim agan tufelka 
orasida qisqa muddatli kon’yugatsiya ro‘y bersa, bunday kappa zarrachalari 
bir tufelkadan boshqa tufelkaga oim aydi. (49-rasm) Mabodo, kappa 
zarrachalari bor tufelka bilan bunday zarrachalarga ega b o im ag an
tufelkalar orasidagi kon'yugatsiya uzoq muddatli b o isa, u holda ana shu 
kappa za rra ch alar q o ‘shni tufelkaga berilishi va u o ‘z navbatida 
«oidiruvchi» tufelkaga aylanishi mumkin. Aniqlanishicha tufelkada kappa 
zarrachalaming boiishi yadrodagi uchta dominant gen faoliyatiga bogiiq. 
Tekshirishlar kappa zarrachalar 
Saudobacter tacniospiralis
bakteriyasi 
b o iib , tufelka bilan birga hayot kechiruvchi endosimbiont ekanligini 
ko‘rsatdi. Bu bakteriyalarni hujayradan tashqarida su n ’iy ozuqada 
ko‘paytirish va u bilan kappa zarrachasi boim agan 
Paramecium aurelia
bakteriyasiga yuqtirish mumkin.
РШ
 
x 
У
\
К o n ' y u g a t s i ya
/
\
qisqa 
/
\
A v t o z a m l ya
\
/ \
/
\
/ \ / \
/ \
/ \
л
л
л
л
Ш
Ш
80
i
l
l
l
i
l
i
l
Л А Л А Л Л Л Л
Л Л Л Л Л Л Л Л
49 
- rasm. Jnjuzoriyaiarda К alleli va kappa zarrachalarining
irsiylanish sxemasi. K appa zarrachaiar qora nuqta bilan ifodalangan.

---

7. Sitoplazmatik irsiyianishning molekular asoslari
Biokimyoviy, m olekular genetik tadqiqotlar natijasida plastidalar, 
mitoxondriyalar ham da hujayraning endoplazmatik to ‘rida D N K borligi 
m a iu m b o id i. P lastidalar ham da m itoxondriyalardagi ribosom al, 
transport, informatsion RNKlar D N K da joylashgan genetik axborotning 
replikatsiyasi va traskripsiyasi, translyatsiyasi ham da oqsil molekulasini 
sintezi uchun zarur fermentlar mavjudligi aniqlandi.
M a iu m b o iish ic h a o ‘simliklarda plastidalar fotosintezdan boshqa 
f u n k s iy a la r n i h a m b a ja r a d ila r . B u n d a y f u n k s iy a la r q a to rig a
aminokislotalami, lipidlam i, xlorofillami sintez qilish kabilar kiradi. 
X loroplast D N K sida genetik axborotning ozgina b o ia g i b o iib , u 
plastidalami funksiyasi uchun zamr. U lar atigi 120 gendan iborat.
Xloroplast genomi 70-217 ming nukleotidlar juftligidan tashkil topgan. 
U la rn in g o ‘rta c h a si 100-120 m ing n u k le o tid la r ju ftlig ig a teng. 
Mitoxondriyalar genomi xloroplastlar genomiga nisbatan kam o ‘rganilgan. 
Faqat jig^u- moxining mitoxondriya genomi to iiq tadqiq qilingan. 0 ‘simlik 
mitoxondriya genomi xloroplast genomiga nisbatan turlicha. Yopiq u m g ii 
o ‘simliklar mitoxondriyalarida 200-250 minggacha nukleotidlar juftligi 
bor. Hayvonlarda, shu jumladan odamlarda mitoxondriyaning halqasimon 
D N K m olekulasida genom i 16 ming nukleotidlar juftligi uchraydi. 
0
‘simliklaming mitoxondriya genomi hayvonlaming mitoxondriya genomiga 
nisbatan 150 m arta kattadir.
Ba’zi o ‘simlik mitoxondriyalarida mt D N K dan tashqari D N K ning 
130000 nukleotidlar juftligidan iborat halqasimon molekulalari ham bor 
bo‘lib, mustaqil irsiylanish xususiyatiga ega. Ular plazmidlar deb ataladi.
Tamaki o ‘simligida xromosomadan tashqari 868 juft nukleotiddan 
tashkil topgan halqa topilgan. Bakteriyalarda xromosoma D N K sidan 
tashqari D N K elementlari — plazmidalar bor b o ‘lib, ulam ing ayrimlari 
an tib io tik , zaharli toksinlarga chidam li. R ekom binatsiyalanuvchi 
plazmidlar-transmissibl bakteriya konyugatsiyalashganda masalan, F va R 
plazm idlar bir bakteriyadan ikkinchi bakteriyaga beriladi. Boshqa 
plazmidalar gumhi esa bunday xossaga ega emas. Ayrim plazmidalar 
avtonom ravishda rephkatsiyalanish xossasiga ega.
Xulosa qilib aytganda, hujayraning genetik apparat tuzilishi quyidagicha 
ekanligini ta ’kidlash kerak.

---