Talabalari uchun darslik

13-jadval
Genetikkod
Tri pletdagi nukleotidlar izchilligi
Birmchi
Ikkmrhi nnklmtid
Uchinchi
nokleo
nukleo
tid
tid
U
S
A
G
г
UUUl 
fe n il
u s u
UAUj 
tirozin
UGUl 
sistein
U
U
UUS
alanin
uss
serin
UAS 1
UGS
S
UUA I 
leytsin
USA
UAA *
UGA
*
A
UUG
1
USG
UAG *
UGG 
triptofan
G
SUU
SSU
SAU 
I 
gistidin
SGU
U
s
sus
leytsin
sss
prolin
SAS 1
SGS
arginin
S
SUA
SSA
SAA 
glutamin
SGA
A
SUG
SSG
SAG
SGG
G
AUU
ASU
AAUl
AGU
I 
serin
U
A
AUS
izoleytsin
ASS
treonin
AAS 
' 
asparagin
AGS 1
1
S
AUA
ASA
AAA I
AGA 
I
| 
arginin
A
AUG
metionin
ASG
AAG 
lizin
AGG
G
GUU
GSU
GAU 
I 
asparagin
GGU
U
G
GUS
valin
GSS
alanin
GAS 
* 
kislota
GGS
glitsin
S
GUA
GSA
GAA 
I 
glutamin
GGA
A
GUG
**
GSG
kislota
G
 
AG 
kislota
GGG
G

---

Yuqoridagi mulohazalarga suyangan bir guruh olimlar (Х.Когапа, 
M .Nirenberg, S.Ochoa)ning sayi-harakati tufayli 1965 yilga kelib barcha 
aminokislotalami tri pletlari aniqlandi va ulaiga asoslanib genetikkod jadvali 
tuzildi. Genetik koddagi nukleotidlar izchilligini aniqlash ikki xil metod 
asosida amalga oshirildi. G.Korana o ‘z shogirdlari bilan genni laboratoriyada 
kimyoviy уоЧ bilan sintez qildi, so‘ngra polidezoksiribonukleotid asosida 
hujayradan tashqarida qaysi triplet qanday aminokislotani polipeptid bog‘ 
tarkibiga kiritishini aniqladi.
M .Nirenberg va P.Leder esa qaysi tR N K qanday aminokislotani tanib 
ribosomaga tashishini kuzatdi va kuzatishlaridan xulosa chiqardi.
Olib borilgan tadqiqotlardan m a’lum b o iad ik i am inokislotalardan 
metionin, triptofan bittadan triplet orqali polipeptid zanjiriga qo‘shiladi. 
Tirozin, sistein, fenilalanin, gistidin, glutamin, asparagin, lizin ikkitadan, 
izoleysin esauchtadan triplet yordamida, prolin, treonin, alanin, glitsinlar 
to ‘rttadan, leysin, a^ginin, serinlar olti xil tri pletlari ishtirokida polipeptid 
tarkibidan o‘rin oladilar. 1981 yilga qadar Yer yuzidagi barcha oiganizmlaiua 
genetik kod bir xil degan fikr keng tarqalgan edi. Lekin keyinchalik odam 
hujayrasidagi m itoxondriyaDNK tripletlarining funksiyasi o ‘rganilganda 
hujayra yadrosidagi genetikkoddan farqli ravishda AUA tripleti izoleysin 
o ‘miga mitoxondriya genetik kodida metioninni sintezlashi, AGA va A G G
tripletlari aigininni emas, balki oqsil sintezini tugallanganligini bildimvchi 
term inator kodon ekanligi isbotlandi.