Talabalari uchun darslik

a
: A
a
organizmlar o‘zaro chatishsa retsessiv 
mutatsiyagomozigota 
(aa)
holatga o ‘tib, fenotipda ko‘zga tashlanadi. 
U lardan farqli ravishda dom inant m utatsiyalar geterozigota holatda 
namoyon boiadi.
G en allelini o‘zgarishiga ko‘ra mutatsiya ikki xil: to ‘glri va teskari 
mutatsiyalarga boiinadi. T o‘g‘ri mutatsiyada dom inant allel mutatsiya 
tufayli retsessiv allelga ya’ni 
A-^a
ga aylanadi. Teskari mutatsiyada esa 
aksincha retsessiv allel (
a)
dom inant allel (A) ga o*zgaradi (a->A). Ayrim 
holatlarda mutatsiya tufayli bir genning ko‘p xil holati yuzaga kelishi 
mumkin. Bunday vaqtlarda A geni 
a ]f a2, a v a
4 ... allellarini hosil qiladi, 
ya’ni ko‘p tom onlam a allehzm amalga oshadi. Lekin, diploid to ‘plamli 
gomologik xromosomalarda ana shu allellaming faqat ikkitasigina uchraydi.
4. Irsiy o6zganivchanlikning gomologik qatorlar qonuni
Irsiy o ‘zgamvchanlikning gomologik qatorlar qonuni m ashhur m s 
ohm i N.I.Vavilov tom onidan g‘allaguldoshlar oilasida kashf qilingan. 
Bu qonunga ko‘ra agar g‘allaguldoshlar oilasiga kiruvchi bir avlodda 
biror bir irsiy o ‘zgamvchanlik kuzatilsa. shunday irsiy o ‘zgamvchanhk 
uning boshqa avlodlarida ham uchrashi mumkin. G ‘allaguldoshlaming 
bug‘doy, аф а, suh, tariq, makkajo‘xori, shoU avlodlarida ayrim belgilari

---

masalan, don rangining oq, qizil, qora, gunafsha, don shaklining yumaloq, 
cho‘zinchoq, hayot kechirish tarziga ко‘га kuzgi, bahorgi, yarim kuzgi, 
ertagi, kechki formalarida takrorlanishini kolrish mumkin. 
Xuddi 
shuningdekGossipium (g‘o £za) avlodiga kiruvchi g‘o ‘za turlarida tolaning 
oq, malla, chigitning tolasiz, tolali, yoki gultoji barglaming qaymoq. 
sariq rangdagilari kuzatiladi. Irsiy o‘zgamvchanhkning gomologik qatorlar 
qonuni hayvonlarda ham o ‘z tasdig‘ini topadi. Xususan, tananing oq rangda 
bo‘lishi umurtqali xayvonlaming barcha sinflari-baliqlar, suvda va quruqda 
yashovchilar, sudralib yumvchilar, qushlar, sutemizuvchilarga mansub 
avlod, turlarda kuzatiladi. Irsiy o ‘zgaruvchanhkning gomologik qatorlar 
q o n u n ig a aso slan ib se lek sio n erlar m ad an iy o ‘sim lik la rn in g boy 
kolleksiyasini to ‘plashga va undan yangi navlami chiqarishda foyda- 
lanmoqdalar.
5.Xromosoma mutatsiyalari
H ar bir biologik tur boshqa turdan xromosomalaming soni. shakli, 
hajmi bilan farqlanadi.
Evolyutsion jarayonda xromosomalaming faqat soni, hajmi bilan bir 
qatorda tuzilishi ham o ‘zgargan. Xromosomalar soni, shakli, hajrni va 
tuzilishi bilan bogiiq mutatsiya xromosoma mutatsiyasi yoki abberatsiyasi 
deb nomlanadi.
c 
c | c
c 
D 
0 
D 
E 
£ 
* 
E