Тахририй ишлар ва карталарни тахрир этиш. Тахририй-тайёрлов ишлари

3.4. Картани нашрга тайѐрлаш ва нашр қилиш
Картани нашрга тайѐрлаш ишлари алохида бир жараѐн бўлиб, тузиш оригинали асосида яратилади. Бу иш юқори малакали картограф томонидан бажарилади. Картани тузиш оригиналидан суратга олиш йўли билан синька (кук рангли нусха) тайѐрланиб, у альюминий пластинкага ѐпиштирилиб, сўнг чизма ишлари бажарилади. Хозирги вактда нашр қилиш оригиналини тайѐрлашда кўплаб ҳар хил рангдаги пластиклар қўлланилмокда. Пластиклар устидан ўйиб чизадиган махсус (уйиб чизувчи) игнали асбоб ѐрдамида нашр қилиш нусхаси чизилади. Бунда чизма ишларининг сифати ошади ва мехнат унумдорлиги ошади. Натижада иш жараѐни тезлашади.
Нашрга тайѐрлаш оригиналини (нусхасини) тузиш анча мураккаб иш бўлиб, карта мазмунининг ҳар бир элементи учун алоҳида нусха тайѐрланади. Чизиқлар нусхаси бунда факат чизиқлар дарѐлар, темир йуллар ва автомобил йўллари, денгизнинг қирғоқ чизиқлари, чегаралар, пунсонлар берилган бўлади. Бундан бошка яна ѐзувлар нусхаси ҳам бўлиб, факат ѐзувлар берилади. Баъзан рельефни отмивка нусхалари ҳам тайѐрланади. Ҳар бир нусхада қанча хил ранг бўлса, шунча хил литоғрафия (ранглар) макети тайѐрланади. Чизиқлар нусхасида сув объектлари кўк рангда алоҳида, алоқа йўллари қора ранглиги алоҳида, горизонталлар жигар рангда алохида, пунсонлар қизил рангда алоҳида чизилади. Нашр қилиш нусхаларини тўғри чизилганлигини текшириш ва ҳар бир географик элементларни бир-бирига мослаштириш учун махсус нашр қилиш оттисклари (нусхалари) - штриховая проба (чизиклар нусхаси) тайѐрланади, булар факат бир рангда, яъни очроқ қора рангда бўлади. Чизиқли нусхаси рангли нусха тайѐрлашда асос бўлиб хизмат қилади. Рангли нусхада карта нашрида қандай ранг берилиши керак бўлса, худди шундай ранг ишлатилиб, бўѐк билан бўялади.
Картани нашр қилиш жараѐни ҳам мураккаб бўлиб, нашр қилувчи (босувчи) га ва нашр қиладиган машинага боғлиқ. Тайѐрланган нашр қилиш формалари шакллари (формалари) асосида офсет машиналар ѐрдамида керакли ранглар берилиб тайѐрланади.
Нашр қилиш машиналари ҳам ҳар хил бўлиб, баъзи бирлари бир босишда битта ранг берса, баъзи бирлари 2 та рангни босиши мумкин. Картанинг рангли нусхаси деярли картанинг худди ўзи, деган сўз. Шу асосида картада тасвирланган шаклларнинг ва рангларнинг тўғри берилганлиги текширилиб, сўнг босишга рухсат этилади.
Картографияда ҳам сўнгги пайтларда карта тузиш ва нашр қилиш ишларида автоматизация кенг жорий этилмокда.
Автоматик асбоблар, нукталарнинг географик координаталарини аниқлаб, уларни қоғозга тушириш жараѐни топографик карталарнинг минутли ва километрли турини чизишда географик карталардаги географик номларни туплаб уларни ѐзишда ва мураккаб бўлмаган аналитик карталарни чизишда ишлатилмоқда.
Сунгги йилларда картографик ишларни автоматизация қилиш тез суратлар билан ҳам илмий, ҳам амалий жахатдан ривожланиб бормокда. Ер тўғрисидаги фанларда анъанавий усуллардан янги технологияга асосланган автоматик усулга ўтганда унинг ҳар томонлама афзаллиги сезилмокда.