Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

МОВАРОУННАҲР ҲУДУДИДА ЁЗИЛГАН ТАФСИРЛАРНИНГ
ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ
 
Режа: 
1. Мовароуннаҳрда тафсир илми. 
2. Ҳадис тўпламларидаги тафсирлар. 
3. Илк тафсир китоблари.
 
Мавзунинг ўқув мақсади: Мазкур мавзу орқали Мовароуннаҳрда тафсир илмининг 
шаклланиши, ривожланиши, илк муфассир олимлар, уларнинг тафсир китоблари билан 
таништириш мақсад қилинган. 
 
Таянч иборалар: Мовароуннаҳр, Бухорий, Мотуридий, Самарқандий, Насафий, 
Шоший, саҳиҳ тўпламлари, тафсир китоблар. 
 
1. Мовароуннаҳрда тафсир илми. 
Мовароуннаҳрда ислом динининг тарқалишига қадар ҳам илм-фан тараққий 
топган, олим ва саводхон кишилар кўп бўлган. Минтақага ислом дини 
кирганидан кейин эса, у йирик илмий марказга айланган. Бунга асосий сабаб 
сифатида маҳаллий аҳолининг қадимдан илму маърифатли, маданиятли бўлгани 
ва шу сабабдан янги дин аҳоли томонидан катта тўсиқларсиз қабул қилиниб, 
зиёлий қатламларнинг мазкур динни илм даражасида юқори чўққиларга олиб 
чиққанларини кўрсатиш мумкин. Машҳур олим Ибн Халдун (732/1332-784/1382) 
ҳам ушбу фикрни таъкидлаб, бу ерда илмли кишиларнинг кўп бўлиши ислом 
маданияти ва билимларининг тез тараққий этишига хизмат қилганини айтади. 
Тез орада Мовароуннаҳрда илм масканлари шаклланган, алломалар, қомусий 
олимлар етишиб чиқа бошлаган, исломга оид барча илмлар қатори тафсир илми 
ҳам ривож топган. Ҳатто, аҳолининг оятларни тезроқ тушунишлари учун баъзан 
таржималарга ҳам рухсат берилган. 
Шу тариқа Мовароуннаҳрда ислом динининг тарқалиши баробарида Қуръон 
ва тафсир илмлари ҳам ривожланган. Мовароуннаҳрдаги илк тафсирлар баён 
этилган асарлар сифатида Имом ал-Бухорий, Имом ат-Термизий, ад-Доримийнинг