Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

4. Рухсат этилмаган ақлий тафсирлар. 
Рухсат берилган ақлий тафсирлар билан бир қаторда рухсат этилмаган 
ақлий тафсирлар ҳам мавжуд бўлиб, улардан қуйдагиларни санаб ўтиш 
мумкин: 
1. Абулжаббор ал-Ҳамазоний ал-Муътазилийнинг “Танзиҳул Қуръон 

---

95 
анил матоин”; 
2. Абу Али ал-Фазл ибн ал-Ҳасан ат-Табарийнинг “Мажмаул баён фи 
тафсирил Қуръон; 
3. Ҳуд ибн Муҳкам ал-Ҳувворийнинг “Тафсир Китобиллоҳил Азиз»; 
4. Абу Муҳаммад Саҳл ат-Тустарийнинг “Тафсирул Қуръонил азим”; 
5. Абу Абдурраҳмон Муҳаммад ибн ал-Ҳасан ас-Суламийнинг “Ҳақоиқут 
тафсир”; 
6. Муҳаммад Ҳусайн ат-Таботоболийнинг “ал-Мизон фи тафсирил 
Қуръон”; 
7. Муҳаммад Жавод Мағниянинг “ат-Тафсирул кошиф”; 
8. Муҳаммад ибн Юсуф Итфайишнинг “Ҳамёнуз зод ила дорил маод”; 
9. Абул Қосим ал-Мусавий (Мавсавий) ал-Хавлийнинг “ал-Баён фи 
тафсирил Қуръон”; 
10. Шариф ал-Муртазо Али ибн Тоҳир Абу Аҳмад ал-Ҳасан аш-
Шиийнинг “Ғурарул фавоид ва дурарул қалоид” асарлари. 
Ушбу тафсирларнинг нима сабабдан рухсат этилмаганига асосий сабаб 
уларнинг турли оқим ва тоифа муаллифлари томонидан ёзилгани ёки уларда 
шундай оқим фикрлари баён этилгани билан боғлиқдир. 
Хулоса қилиб айтганда, мусулмонларнинг муқаддас китобини 
тадқиқотчи ва олимлар томонидан ўрганишга бўлган интилиш кўплигидан 
тафсирларда турли йўналиш ва соҳалар пайдо бўлди. Бундай тадқиқ этиш ҳам 
соҳа вакиллари олдида турган вазифалардандир.
Саволлар: 
1. Ат-тафсир бир райъ нима маънони англатади? 
2. Ақлий тафсирларнинг икки тури ҳақида маълумот беринг. 
3. Рухсат этилган ва тақиқланган тафсирлар бўйича далилларни санаб 
беринг. 
4. Қандай тафсирлар рухсат этилган ақлий тафсирлар саналади? 
5. Қандай тафсирлар рухсат этилмаган ақлий тафсирлар ҳисобланади? 
6. Мовароуннаҳрда ёзилган қандай рухсат этилган тафсирлар бор? 
7. Рухсат этилган тафсирларнинг хусусиятлари нимада? 
8. Рухсат берилмаган тафсирларнинг хусусиятлари нимада?