Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

3. Пайғамбар тафсирларининг кўринишлари. 
Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи васаллам)нинг Қуръонни изоҳлашлари 
бир нечта кўринишда бўлган.
1) Махфий жойларни ваҳий нозил бўлиши билан изоҳлаб берганлар. 
2) Изоҳга эҳтиёж туғилган жойларни вақти соати билан ёритиб 
берганлар. Жумладан, саҳобалар қийналиб қолганларида Анъом сураси 82-оят 
(Улар шундай имон келтирган кимсалар ва имонларини зулм билан 
аралаштириб юбормаганлар)идаги «зулм» сўзини ширк дея шарҳлаганлар. 
Шунингдек «оқ ип билан қора ипни» тонг ёриқлиги ва тун қоронғулиги; 
«Сидратул мунтаҳо олдида бошқа бир тушишликни кўрди»да оятини «бошқа 
бир тушишлик»ни Жаброил; «Роббингиз келишини ёки Роббингизнинг баъзи 
оят-белгилари келишини» (Анъом сураси 158-оят)ни Қуёшнинг мағрибдан 
чиқиши; Иброҳим сураси 24-оятидаги «тоййиба дарахт»ни ҳурмо дарахти; шу 
суранинг 27-оятидаги (Аллоҳ имон келтирганларни дунё ҳаётида ҳам ва 
охиратда ҳам собит сўз билан собит қилиб қўяди) «охиратдаги собит сўз»ни 
қабрдаги «Роббинг ким, Дининг нима?», деган сўроқ-савол пайти; «раъд»ни 
булутга вакил қилинган фаришта; «Аҳли китобларнинг ўз руҳоний ва диний 
ходимларини Аллоҳнинг ўрнига ўзларига арбоб қилиб олганликлари»ни 
руҳонийлар ҳаром қилган нарсаларни ҳалол ва ҳалол қилган нарсаларни ҳаром 
қилиб олишлари; «душманларга қарши тайёрлаб қўйиладиган қувват»ни 
11
Араблар ўз тилларини яхши билганликлари учун тушунилиши осон бўлганлар оятлар ҳадисларда 
изоҳланмаган.
12
Масалан, қиёматнинг қачон қоим бўлиши, руҳнинг ҳақиқати, муқаттаот ҳарфлари кабилар. 

---

37 
камондан ўқ отиш; «яхши амал қилганларга яхшилик (жаннат) ва зиёдалик 
бор»даги «зиёдалик»ни Аллоҳни жаннатда кўриш деб изоҳлаганлар. 
3) Айрим оятларни ўз феъл ва хатти-ҳаракатлари билан ихоҳлаганлар. 
Масалан, намоз вақтини сўраганларга ўзлари белгиланган вақтда ўқиб, 
кўрсатиб берганлар. 
4) Қуръонда ҳукми йўқ масалалар ҳақида сўралганларида ўша 
масалаларнинг баёни сифатида оятлар нозил бўлган. Масалан, аёлини зино 
қилди, деб даъво қилиб келган киши борасида “мулоана”, яъни лаънатлаш 
ҳукми жорий қилинган оят нозил бўлган. Шундан келиб чиқиб бир киши ўз 
аёлини зино қилди, деб даъво қилса-ю, бунга тўртта гувоҳ келтира олмаса, 
эркак ҳам аёл ҳам ўзига лаънат тилаш амалиётини ўтайдилар. 
5) Қуръон бўлмасада ваҳийдан сўралганларида ҳам баён қилиб 
берганлар. Масалан, хушбўйликлар билан безаниб, жулдур усти бошлар билан 
эҳром кийган одам ҳақида сўралдилар. Шунда устидаги кийимларни ечиш, 
хушбўйликни ювиш ҳақида ваҳий нозил бўлди.