Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

3. Суранинг мақсади ва мавзулари.
Сурани тушунишда унинг мақсади ва мавзуларини англаш зарур 
саналади. Чунки суранинг ҳукмлари кўп бўлгани билан унинг боши охирига 
ва барча жумлалари бир мақсадга боғланади. Шу боис суранинг назми ва 
мавзуий яхлитлигини ўрганиш уни тушунишда катта аҳамиятга эга. Ибн Ошур 
шундай дейди: “Мен ҳар бир суранинг мақсадларини баён қилдим, токи, 
ўқувчи сўзлар ва жумлаларнинг маъноларини англашда қийналиб қолмасин”. 
Суранинг мақсадидан мурод унинг оятлари ва мавзуларини ўша сурага 
боғланишидир. Қуръондаги ҳар бир суранинг ўз мақсади бўлгани каби унда 
келган бир қанча мавзуларнинг сурага боғлиқлиги бўлади. Оятларни алоҳида 
ўрганилса сурадаги яхлит маъно очилмай қолиш эҳтимоли бор. Аксинча ушбу 
20
Оли Имрон сураси, 187-188-оятлар. 

---

76 
мавзулар яхлит ўрганилса, унда суранинг умумий маъносини англаш ҳам, 
суранинг ўрни ва буюклигини тушуниш ҳам осонлашади. Сураларнинг 
мақсадига қараб уларнинг қадри ҳам бир-биридан фарқ қилади. Масалан, 
Фотиҳа сураси Қуръондаги энг буюк сурадир. Чунки унда Ягона, оламларнинг 
Парвардигори, Раҳмон ва Раҳим ҳамда қиёмат кунининг эгаси бўлган 
Аллоҳнинг тавсифи келтирилади. Шунингдек сиғиниш ва ёрдам сўраш фақат 
унга хослиги, бандаларни сиротол мустақиймга, яъни ғазаб қилинмаган ва 
адашмаган кимсаларнинг йўлига бошлаш каби улуғ ишлар баёни келтирилган. 
Шубҳа йўқки, ушбу ишлар улуғ мақсадлардан саналади.
Юқоридаги фикрларнинг тасдиғи сифатида Имом аш-Шотибий айтади: 
“Сура назмидаги умумкўзланган мақсад ўша сурадаги барча оятлар 
ўрганилганидан кейин билинади. Аксинча, баъзи оятларни ўрганиш билан 
суранинг тўлиқ маъноси очилмай қолади”. Баъзи суралар бир нечта 
саҳифалардан иборат бўлиши мумкин. Бироқ улар тўлиқ ўрганилгач, унинг 
якуний мақсадини тушуниш мумкин бўлади. Мазкур мавзуни Бурҳонуддин 
ал-Бақоий ўзининг “Мақосидун назар лил ишрофи ала мақосидис сувар” 
номли китобида алоҳида боб сифатида ажратиб, ёритиб берган. Мазкур 
китобдан мавзу доирасида янада кўпроқ маълумот олиш мумкин. 
Саволлар: 
1. Сураларнинг номларида нима хусусият ва сабаблар бор?
2. Оят ва суралар фазилатлари ҳақида нима дея оласиз? 
3. Оятларнинг нозил бўлиши борасида қандай маълумотлар тақдим эта 
оласиз? 
4. Суранинг мақсади сурадаги оятлар билан боғланганми? 
5. Суранинг мавзулари деганда нималарни тушунасиз? 
6. Суранинг мақсад ва мавзулари бир-бирига қандай боғланган? 
7. Суранинг нозил бўлишини ўрганишнинг аҳамияти нимада?