Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
105
Йирик ирригация иншоотларининг қурилиши ва 
янги ерларнинг ўзлаштирилиши салбий оқибатлар
-
ни ҳам келтириб чиқарди. Булар қуйидагилардир:
1. Вилоятдаги гидротехник иншоотлар узоқ муд
-
датга мўлжаллаб қурилган бўлса-да, бироқ, уларда 
сувни сақлаб қолиш имкониятлари тўғри ҳисобга 
олинмаганлиги туфайли кўпчилиги тезда яроқсиз 
ҳолга келди. Сувдан фойдаланишда исрофгарчи
-
ликка йўл қўйилиши туфайли минглаб гектар ерлар 
ташландиқ ҳолатга келиб қолди;
2. Кўп жойларда ички ариқлар ва зовурларни 
лойи ҳалашда замонавий илм-фан ютуқларидан 
фойдаланилмади. Натижада ички ариқ ва зовурлар
-
нинг лойқа билан тўлиб қолиш ҳолатлари одатий 
ҳолга айланди. Айрим қишлоқларда зовурларнинг 
аҳоли томорқалари орасидан ўтказилганлиги улар
-
ни тозалаш ишларини қийинлаштирди. Уларни то
-
залаш учун жуда кўп ишчи кучи зарур бўлди. Айрим 
вақтларда нафақат катта ёшдаги эркаклар, ҳатто ёш 
болалар, эмизикли ва ҳомиладор аёллар ҳам ариқ ва 
зовурни тозалаш ишларига жалб этилди. Кейинроқ, 
ички зовурларнинг бир қисми лойқа билан тўлиши 
аҳоли томорқаларини шўрланишига олиб келди. 
3. Янги ташкил этилган колхоз ва совхозларда 
аҳолини ичимлик суви билан таъминлашга етарли
-
ча эътибор берилмади. Ҳудудларда қурилган ичим
-
лик суви иншоотлари сифатсиз ва қўл ўтар ҳолда 
топширилди. Оқибатда аҳоли 8-10 км узоқликдаги 
масофага эшак ёрдамида ичимлик суви ташиб кел
-
тирар, бунинг иложи бўлмаганда ариқ ёки зовур 
сувларини ичишга мажбур бўлар эди. Бу ҳол аҳоли 
ўртасида ошқозон-ичак касалликларининг кўпайи
-
шига сабаб бўлди.

---

Якубова Диларам Таджиевна
106
4. Табиий ресурслардан нотўғри фойдаланиш 
натижасида ер унумдорлиги пасайди. Ернинг ҳола
-
ти илмий жиҳатдан ўрганилмай туриб зудлик би
-
лан ўзлаштирилиши, зовурларнинг тўлиб қолиши 
ва сувнинг исроф бўлиши ерни шўрлатиб юборди. 
Музработ туманидаги айрим далаларда ўпқон бўли
-
шига қарамай, қишлоқ хўжалик оборотига кирити
-
лиши сувнинг меъёрдагидан 3-4 баравар ортиқча 
сарфланишига ва ҳосилдорликнинг кескин туши
-
шига сабаб бўлди.
 
Сурхон-Шеробод воҳасида тупроқлар шўрланиш
-
га мойил бўлганлиги учун бу ерларда шўр ювиш 
катта аҳамиятга эга. Фақат шўр ювиш ҳисобигагина 
бу минтақаларда юқори ҳосил олиш мумкин. Туп-
роқнинг шўрланишига минераллашган сизот сув
-
ларининг ернинг устки қатламида жойлашуви ва 
бу сувларнинг ер сатҳи горизонтал оқимининг суст-
лиги сабаб бўлган. ЎзПИТИ маълумотларига кўра 
кучли ва ўртача шўрланган, механик таркиби оғир 
тупроқли ерларда шўр ювишда оптимал муддат 
ноябрь-декабрь, кучсиз шўрланган ва механик тар
-
киби енгил тупроқли майдонларига сув берилмай
-
ди, чунки уларда сизот сувлари чуқур жойлашган 
бўлади
197
. Шўр ювиш нормаси ўта шўрланган май
-
донларда гектарига қарийб 5500, ўртача шўрланган 
ерларда 3500-4000, кучсиз шўрланган ерларда эса 
2500-3000 куб м сувни ташкил этади. Сув камчил 
бўлган йилларда бу норма 25-30 фоизгача камай
-
тирилиши мумкин. Кучли шўрланган ерлар 5-8 кун 
оралатиб 2-3 марта, ўртача шўрланган ерлар 2 мар
-
та, кучсиз шўрланган далалар эса 1 марта ювилади. 
197 
Жўрақулов Б., Абдураҳимов Н., Нормуродов Б. Ингичка толали 
пахтадан юқори ҳосил олиш агротехникаси. –Тошкент: Фан, 1994. –Б. 
18.

---