Tafakkur — mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

Фикрлашга хос муҳим, зарурий боғланишлар тушунилади.

• 1.4.Формал мантиқнинг асосий қонунлари ва уларнинг ўзаро алоқалари

• Фикрлашга хос муҳим, зарурий боғланишлар тушунилади.
• Тафаккур қонунлари объектив воқеликнинг инсон миясида акс этиши натижасида вужудга келган ва шаклланган.
• Қонунлар тафаккур шакллари бўлган тушунчалар, мулоҳазалар (ҳукмлар) ҳамда хулоса чиқаришнинг шаклланиши ва ўзаро алоқаларини ифодалайди.
• Тафаккур қонунларига амал қилиш тўғри, тушунарли, аниқ, изчил, зиддиятсиз, асосланган фикр юритишга имкон беради.
• Аниқлик, изчиллик, зиддиятлардан холи бўлиш ва исботлилик (асосланганлик) тўғри тафаккурлашнинг асосий белгиларидир

• Формал мантиқ қонунлари

• АЙНИЯТ ҚОНУНИ

• НОЗИДЛИК ҚОНУНИ

• Учинчиси – истисно қонуни

• ЕТАРЛИ АСОС ҚОНУНИ

АЙНИЯТ ҚОНУНИ

Айни бир предмет ёки ҳодиса ҳақида айтилган икки ўзаро бир-бирини истисно қилувчи (қарама қарши ёки зид) фикр бир вақтда ва бир хил нисбатда бирданига чин бўлиши мумкин эмаслигини, ҳеч бўлмаганда улардан бири, албатта, хато бўлишини ифодалайди.

• НОЗИДЛИК ҚОНУНИ

• Айни бир предмет ёки ҳодиса ҳақида айтилган икки ўзаро бир-бирини истисно қилувчи (қарама қарши ёки зид) фикр бир вақтда ва бир хил нисбатда бирданига чин бўлиши мумкин эмаслигини, ҳеч бўлмаганда улардан бири, албатта, хато бўлишини ифодалайди.
• Бу қонун «А ҳам В, ҳам В эмас бўла олмайди» формуласи орқали берилади.
• Мулоҳазалар мантиғида бу қонун қуйидаги формула орқали ёзилади ¥x(P(x)*P(x)), яъни ҳар қандай (х) мулоҳаза учун р(х) ва унинг инкори биргаликда чин бўлмаслиги тўғридир.

қарама-қарши мулоҳазаларнинг ҳар иккаласи ҳам бир вақтда хато бўлиши мумкин;

• қарама-қарши мулоҳазаларнинг ҳар иккаласи ҳам бир вақтда хато бўлиши мумкин;
• ўзаро зид мулоҳазалар эса, бир вақтда хато бўлмайди, улардан бири хато бўлса, иккинчиси албатта чин бўлади.
• Қарама-қарши мулоҳазаларда эса, бундай бўлмайди, яъни улардан бирининг хатолигидан иккинчисининг чинлиги келиб чиқмайди
• Масалан: “Арасту — мантиқ фанининг асосчиси” ва “Арасту — мантиқ фанининг асосчиси эмас” — бу ўзаро зид мулоҳазалардир.
• Ўзаро қарама-қарши бўлган “Бу дори ширин” ва “Бу дори аччиқ” мулоҳазаларининг эса иккаласи бир вақтда, бир хил нисбатда хато бўлиши мумкин.