Tadqiqotlari

 
 
Indeks usulidan foydalanganda omillar ta’sirini individual indekslar orqali 
ham hisoblash mumkin.
Masalan, poyafzal buyumlari bo‘yicha tovar oboroti hajmiga xizmat 
ko‘rsatilayotgan aholining soni (A), o‘rtacha jon boshiga to‘g‘ri keladigan 
iste’mol darajasi (I) va o‘rtacha baho (R) ta’sir qiladi. Bu bog‘liqlik 
quyidagicha ifodalanadi: 
Q = A . I . R 
Bunda Q - poyafzal buyumlari bo‘yicha tovar oborotining umumiy hajmi. 
Ushbu omillarning tovar oborotiga ta’sirini aniqlash uchun ularning 
individual indekslari aniqlanadi. 
Poyafzal sotilishining umumiy hajmiga omillar ta’sirini individual 
indeksini qo‘llab yechadigan bo‘lsak u quyidagi bog‘lanishga ega bo‘ladi : 
JQ = ia . ii . ip 
Natijaga omillar ta’siri quyidagicha aniqlanadi : 
1. Aholi sonining asos yiliga nisbatan 0,5 ming kishiga (10,9 - 10,4) oshishi 
poyafzal mahsulotlariga bo‘lgan talabni oshirgan va shuning evaziga 
poyafzal sotilishining umumiy hajmi 47,0 ming so‘mga ko‘paygan : 
(Qa =(Q0 . ia) - Q0 = (978,8 . 1.048) - (978.8) =1025.8 - 978,8= +47.0 
ming so‘m. 
2. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan poyafzal buyumlariga bo‘lgan 
iste’mol darajasining 0,3 juftga (2,9 - 2,6) oshishi poyafzal sotilishi hajmini 
ko‘paytirishning asosiy omili bo‘lgan. Bu omil ta’sirida o‘rganilayotgan 
ko‘rsatkich 118,0 ming so‘mga oshgan: 
(Qi =(Q0 . ia . ii) - (Q0 . ia) = (1025,8 . 1,115)-1025,8 = 1148,8 - 1025,8 = 

---

271 
+ 118,0 ming so‘m. 
3. Poyafzalning o‘rtacha bahosi 1,2 so‘mga oshgan (37,4 - 36,2)
Bu omil evaziga tovar oboroti 38,4 ming so‘mga ko‘paygan : 

Q
r 
= (Q
0
. i
a
. i
i 
. i
r
)- (Q
0
. i
a.
. i
i
)= 1143,8 . 1,034 - 1148,8 = 1182,2 -1148,8 
= + 38,4 ming so‘m. 
Hamma omillar ta’sirining yig‘indisi poyafzal sotilishi umumiy hajmining 
hisobot yilida, asos yiliga nisbatan umumiy farqini beradi: 

Q= 

Q
a

Q
i

Q
r 
= 47,0 + 118,0 + 38,4 = + 203,4 ming so‘m. 
Omilli tahlilda qo‘llaniladigan usullardan ancha qo‘layi indeks usulidir, 
chunki bu usulni qo‘llash jarayonida bir vaqtning o‘zida omillarning 
natijaga ham mutloq, ham nisbiy ta’sirini aniqlash mumkin. 
Farqlash usuli