Тадбиркорлик ҳуқуқи (махсус қисм)

Ташкилий хусусияти: битимларни тузиш учун зарур бўлган ҳаракатлар ва бунда лозим бўлган ҳужжатлардан фойдаланиш тартибини белгилайди;

Иқтисодий хусусияти: битимларни тузишда эътиборда тутиш лозим бўлган таваккалчилик хавфи ҳамда битим тузишни мақсад ва самарадорлигини белгилайди;

Ҳуқуқий хусусияти: битим (шартнома) тарафларининг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини ҳамда мулкий жавобгарлигини белгилайди.

Биржада тузиладиган барча турдаги битимларда қуйидагилар ўз аксини топиши шарт:

• 
  битим объекти: товар, қимматли қоғозлар, валюта ва ҳоказо;
  
• 
  битим ҳажми (миқдори);
  
• 
  битимнинг умумий баҳоси;
  
• 
  битимни ижро этиш муддатлари;
  
• 
  битим бўйича ҳисоб-китоб қилиш тартиби;
  

Бунда сотиб олувчи фақат тўланган фоизлар доирасида зарар қилади. Шартномани дастлабки сотувчига қайтариш имкони бўлади. Ҳар икки томон ҳам баҳонинг ортиб кетиши хавфини қисқартиришга эришади.
Биржада тузиладиган ҳар бир битим қуйидаги схемада кўрсатилган жараёнларни босиб ўтади:

1-жадвал

Умумий хусусиятлардан ташқари, ҳар бир биржада тузиладиган битимлар ўзига хос хусусиятларга ҳам эга бўлади. Масалан, валюта биржасидаги битимлар касса(спот) ва муддатли (форвард) битимларга бўлинади.

Спот битимининг хусусияти шундаки ушбу битимнинг тузилиши ва ижроси бир пайтнинг ўзида рўй беради.
Муддатли валюта битимларининг моҳияти шундаки, битимни тузиш билан унинг ижроси бир пайтда эмас, балки турли вақтларда содир бўлади. Шунинг учун сотувчи келишилган муддатда сотиб олувчига валютани бериш мажбуриятини ўз зиммасига олса, харидор валютани қабул қилиб олиш ва битимга мувофиқ келишилган суммани тўлашни ўз зиммасига олади. Одатда муддатли валюта битимининг икки тури фарқланади:
- оддий муддатли битим. Бунда биржа иштирокчилари олдиндан муайян кун учун валютани олиш (сотиш) курсини белгилаб қўйишади. Валютанинг нархини бундай белгиланиши форвард курс деб аталади;
- своп битими. Кўпинча алмашинув битими сифатида эътироф этилади.
Валюта биржасида битим тузиш тартибини қуйидаги схема орқали тушуниб олиш мумкин: