Табиятты ом кк

 
Bekkemlew ushin sorawlar` 
 
1. Ta`biyattaniwdi oqitiwg`a qashannan baslap itibar berille basladi. 
2. Ta`biyattaniwdi oqitiw boyinsha kimlerdin` miynetleri bar. 
 
Usinilg’an adebiyatlar 
q
. Grigoryants A.G. Tabiatshunoslik (
e-
cinf uchun darslik). T., 
w00q. 
w
. Zaripov K. Yangi pedagogik texnologiyani tatbiq etish bosqichlari. Toshkent` Xalq 
ta`limi, 
qoou. r
-son 
e
. Yuldoshev J. Yangi pedagogik texnologiya. Xalq ta`limi
qooo
r
. Nuriddinova M.I. Tabiyatshunoslikni wqitish metodikasi. Toshkent, 
w00t.
 

---

12
Lektsiya-4 
Tema. Oqiwshilarg`a a`dep ikramliliq, go`zzalliq ha`m ekologiyaliq ta`rbiya
beriw 
Reje. 
1. Oqiwshilarda dun`yag`a materialistlik ko`z- qaras tiykarin qa`liplestiriw. 
2 Oqiwshilarg`a a`dep-ekramliliq, guzzalliq ekologiyaliq ta`rbiya beriw 
Tayanish tu`sinik` estetikaliq ta`rbiya. 
3. A`dep ikramliq ta`rbiya. 
4. Ekologiyaliq ta`rbiya. 
5. Ana Watandi su`yip Qa`dirlewge ta`rbiyalaw
6. Oqiwshilarda ta`rbiyaqa bolg`an suyispenshilikti ha`m oni saqlaw, qorg`aw
ma`plerin ta`rbiyalaw 
Tayanish tu`sink 
Ta`lim ha`m ta`rbiya, materialistlik ko`z qaras, a`dep-ikramliq, ekologiya ortaliq
Watandi su`yiw 
 
Kishi jastag`i mektep oqiwshisi ushin a`tra`pimizdag`i ta`biyatti emotsionalliq qa`bil etiw ta`n 
keledi. Usig`an qaramastan balalar barliq na`rseni qarap turip u`yrenedi, qollari menen uslap 
koredi, o`zlerinen u`lkenlerdin` tu`sindirgenin iqlas qoyip tin`laydi,olar a`tirapimizdag`i 
predmetlerdegi ha`m qubilislardag`i ko`p na`rselerdi bayqamaydi, sebebi olar sezimlerdi 
payda etpese de, ne na`rsenin` o`z-o`zinen a`hmiyetli ekenine emes, al o`zlerinin` sezimin, 
qizig`iwshilig`in oyatatug`inina diqqat awdaradi. Balalardin` geyde predmetlerdegi eresek 
adamlardin` diqqat awdarmaytug`in bayqap qaliwi jag`dayi da mine usi arqali tu`sindiriledi. 
Sonliqtan, balalardi ta`biyatti u`yreniw ob`ektileri menen tanistiriwdi olardin` o`zine 
tartiwshilig`ina, etetikalig`ina ayriqsha diqqat awdariw za`ru`r. 
Bul jerdegi ayriqsha rol` «A`tirapimizdag`i ta`biyat» ha`m «Ta`biyat taniw» 
sabaqlarina tiyisli. Bul sabaqlarda su`wretler ko`p, olar qorshap turg`an ta`biyattag`i 
predmetlerdi, bizin` Watanimizdin` ha`m respublikamizdin` bay o`simlikler du`n`yasin, 
bag`lardi ha`m palizlardi, zavodlardi ha`m fabrikalarda isleytug`in ka`rxanaliq miynetin 
su`wretlep ko`rsetedi. Bul su`wretlerdin` ja`rdemi menen mektep oqiwshilarinin` 
emotsionaliq sezimlerine ta`sir etiw, ta`biyatqa, tuwg`an u`lkege, adamlarg`a qiziwshiliq 
ha`m su`yispenshilik oyatiw ushin, ol su`wretlerge oqiwshilardin` diqqatin, tariwi za`ru`r. 
Su`wretke tusinik bere otirip mug`allim oqiwshilardin` diqqatin ta`biyattin` islep otirg`an 
adamlardin`aytqan kelbetilerine adam miynetin jen`illestiretug`in mashinalar menen 
mexanizmlerdin` jen`illestirilgene diqqat awdariwi tiyis.
Ta`biyatqa ekskursiyag`a shig`iwlar, aling`an materialardi jiynaw ha`m qayta islep 
shig`iw, ta`biyat kalendarin engiziw janli mu`yeshtegi shinig`iwlar, klastan tis oqiw bular 
mektep oqiwshilarinin` ta`biyat taniw sabaqlarinda ala baslag`an estetikaliq ta`rbiyasin 
toliqtiriwi ha`m teren`lestiriwi tiyis. 
Ko`rgizbegi qollanbalardi (su`wretlerdi, sxemalardi, tablitsalardi, mulyajlardi, 
maqsetlerdi, gerbariylerdi, haywanlardi tu`rlerin) tan`lap aliw estetikaliq ta`rbiyada u`lken 
a`hmiyetke iye boladi. Olar ko`p ren`li, su`ykimli qizig`iwshiliq tuwdiratug`in boliwi tiyis. 
Bunday qollanba lardi paydalaniw ko`rkemli jarasiqti rawajlandiradi, materiallardin` jaqsilap 
qabil etiliwine ha`m yadta saqlaniwina ja`rdem beredi, pa`nge qizig`iwshiliq oyatadi. 
Estetikaliq ta`rbiyanin` en` na`tiyjeli qurallarinin` biri ta`biyat taniw sabaqlarinda 
ataqli xudojniklerdin` kartinalarinin` ko`shirme su`wretlerin paydalaniw ha`m ko`rkem 
shig`armalardan aling`an u`zindilerdi mug`allimnin` tusinik berip oqiwi bolip tabiladi, sebebi 
ta`biyatti poeziya tili menen aytip beriw oni teren`irek tu`siniwge ha`m onin` go`zzallig`in 
seze biliwge mu`mkinshilik tuwdiradi. Bunin` ushin I.K.Ayvezovskiydin`, I.I.Levitennin`, 
A.K.Savrasovtin`, U.Tansiqbaeovtin` kartinalarinin` ko`shirme su`wretleri ku`ta` tabisli 
paydalaniliw mu`mkin. 

---

13
Biraq jivopistin` shig`armalarin a`dettegi ko`rgizbeli qollanbalar menen qospa 
salistiriwg`a bolmaydi, sebebi, ko`rgizbeli qollanba tek real`liqti g`ana su`wretlep ko`rsetedi, 
al ko`rkem shig`armag`a xudojniktin` o`zinin` jeke sezimtallig`i engiziledi, o`tkeni ol 
xaqiyqatliqti ko`shirip almaydi,ol shig`armag`a o`zinin` qatnasin o`zinin` teren` geyde ju`da` 
mashaqatli bastan keshiriwlerin engizedi. Ol ko`binese basqanin` a`dettegi ko`zge 
u`yrenshikli predmetler menen qubilislardan basqa ko`re almag`an go`zzalig`in da sol 
shig`armada biledi. Mug`allimnin` waziypasi-xudojniktin` oyin ha`m sezimin oqiwshilarg`a 
jetkeriw bolip tabiladi.
Ma`selen, U.Tansiqbaevtin` «Qaraqum GES inin` tan`g`i» kartinasin analizley otirip, 
mug`allim xudojniktin` aytajaq quwanishin ha`m do`retiwshi miynet go`zzalig`in, miynettin` 
ullig`in olardin` italari GES tin` qurilg`anin ha`m Qurg`aq tasli shuqirda u`lken ten`izdin` 
ma`wjirep turg`anin seze alatug`in da`rejede aytip beriwi tiyis.
Ta`biyatqa ekskursiyag`a bariw estetikaliq sezimlerdi rawajlandiriwg`a, jarasiqti 
qa`liplestiriwge ha`m balalardin` bilim qa`lemin ekn`eytiriwge u`lken ta`sir jasaydi. Ta`biyatti 
u`yreniw onin` estetikaliq qabil etiliwi menen baylanistiriliwi tiyis, sebebi adam ta`biyatti 
qanshelli teren`rek bilse, ta`biyat adamg`a sonsheli ko`p quwanish bag`ishlaydi, adam aldinda 
ha`r ta`repleme ayqin ashiladi.  
Balalarda ta`biyatta miynet islewge do`retiwshilik qatnasta boliwin (gozonlardi, 
skverlerdi, parklerdi bezew, o`simliklerdin` jan`a sortlarin keltirip shig`ariw) tarbiyalaw 
kerek, Bug`an janli ta`biyat mu`yeshinde ha`m oqiw-ta`jriybe uchaskasinda jumism islew 
u`ydegi ha`m jazg`i tapsirmalardi orinlaw ha`m toliq islew, klastan tis jumis (larin keltirip 
shig`ariw) tarbiyalaw kerek, Bug`an janli ta`biyat mu`yeshinde ha`m oqiw-ta`jriybe 
uchaskasinda jumism islew u`ydegi ha`m jazg`i tapsirmalardi orinlaw ha`m toliq islew, 
klastan tis jumis (larin keltirip shig`ariw) tarbiyalaw kerek, Bug`an janli ta`biyat mu`yeshinde 
ha`m oqiw-ta`jriybe uchaskasinda jumism islew u`ydegi ha`m jazg`i tapsirmalardi orinlaw 
ha`m toliq islew, klastan tis jumis (larin keltirip shig`ariw) tarbiyalaw kerek, Bug`an janli 
ta`biyat mu`yeshinde ha`m oqiw-ta`jriybe uchaskasinda jumism islew u`ydegi ha`m jazg`i 
tapsirmalardi orinlaw ha`m toliq islew, klastan tis jumis (klastan tis oqiu` ushin kitaplar 
tan`lap aliw, ko`rgizbeler, ertelikler) (azang`i sapqa turiwlar) sho`lkemlestiriw ha`m t.b. lar) 
ja`rdem beriwi mu`mkin. 
Biraq estetikaliq ta`rbiya barliq diqqat tek ta`biyat ob`ektlerin su`yiwge ja`mlengen 
jag`dayda isshen` ta`rbiya bola almaydi. Estetikaliq ta`rbiyanin` waziypasi minalar
-tek ta`biyattag`i go`zzaliqti ko`rip qoyiwg`a g`ana emes, al oni taniy biliwge de, 
yag`niy estetikaliq qabillawdin` taniy biliw menen baylanisin u`yreniu.
-ta`biyatta go`zzaliqti payda etiwdi ha`m oni qorg`awda, yag`niy estetikaliq miynet 
ma`deniyati menen baylanisin u`yreniw
--ta`biyatta ha`m ja`miyette ta`rtip, qarim-qatnas ma`deniyati qa`delerin 
saqlawdi wyreniu. 
Ta`biyatti oqitiw protsesinde estetikaliq ta`rbiya ko`p ta`repilemeli boliwi ha`m 
oqiwshilardin` ta`biyat penen qarim-qatnasinin` barliq formalarin esapqa alip, planli tu`rde 
o`tkeriwi tiyis.