Табиятты ом кк

1-lektsiya. 
Tema: Ta`biyattaniwdi pedagogikaliq ilim retinde 
 oqitiw metodikasi 
Joba.
1.Ta`biyattaniwdi pa`ni ha`m oni oqitiw ma`seleleri. 
2. Ta`biyattaniw pa`ni haqqinda tu’sinik. 
3. Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pa`nine ules qosqan alimlardin` miynetleri
haqqinda. 
Tayanish tu`sinik: 
V. F. Zuev, K. D. Ushinskiy, A.Ya.Gerd. 
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pa`ni basqa pa`nlerara baylanisi geografiya, 
astronomiya, fizika. 
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pa`ni - baslawish klass oqiwshilarin Ana
ta`biyatimizdi asirap abaylawg`a,olardi qorg`ap biliwge, ekologiyaliq jaqtan ta`rbiyalawdin` 
mazmuni menen metodlarin aship beriwshi pedagogikaliq ilim bolip tabiladi. Ol 
pedagogikaliq ta`repten islep shig`ilg`an izretlewlerge tiykarlanadi ha`m onin` metodlarinan 
paydalaniladi, biraq o`z pa`nin oqitiw mazmuni menen o`zgesheliklerine iye ilim pa`n 
sipatinda oqitiladi. g`-klassda « A`tirapimizdag`i ta`biyat predmetin uyreniwde jil boyi qn` 
saat, xa`ptesine q-saattan ajiratilg`an. 
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pa`ninin` en` basli uaziypasi oqiwshilardi sotsial 
turmisqa xa`m miynet penen tanistiriw, o`zlerin erkin tutiw ma`deniyatina ta`rbiyalaw ko`zde 
tutilg`an. Oqiwshilardi ja`miyet turmisi menen tanistiriw forma, metodlari xa`r turli 
ekskrsiyag`a alip, shig`iw, gurrin` o`tkiziw, sabaqliq penen istew, dun`yani taniwg`a qizig`arli 
materiallardi, oqiw, difil`m, konofil`mler, diapozitivlar ko`rsetiw, xa`r turli bayramlarg`a 
tayarliqlardan usilardin` toplamlarinan payda boladi. Oqiwshilardi ta`biyat penen jaqinnan 
tanistiriw, ta`biyg`iy ob`ektler xa`m xa`diseler xaqqinda tusiniklerlerdi formalastiriw, 
ta`biyatg`a mexr-muxabbat oyatiw, ta`biyg`iy ortaliqti asirap abaylawg`a ta`rbiyalaw ko`zde 
tutiladi. Oqiwshilardi ta`biyat penen tanistiriwdin` tiykarg`i metodi baqlaw, sho`lkemlestiriw 
formasi jergilikli sharayatg`a qarap, mektep ta`jriybe uchaskasina, fermag`a-miyuezarg`a 
ekskursiyag`a alip shig`iwdan ibarat. 
Ekskursiyag`a bariw ushin o`zi jasaytug`in jerinin` ta`biyat ob`ektleri tan`lanadi. 
Adamlardin` miyneti xa`m oqiwshilardin` sotsialliq jaqtan paydali miynetin uyreniwde 
materiallarinin` izbe-izlik penen bayan etiliwin itibar beriwi kerek. 
Ta`biyattaniw metodikasi ta`repinen uyrenilietug`in xa`m islep shig`ilatug`in 
jumislar 
1.Ta`biyattaniwdin` oqiw pa`ni retindegi oqilatug`in xa`m ta`rbiyaliq mag`anasi 
2.Onin` a`dep ikramliqqa ta`rbiyalaw, sistemadan tutilatug`in orin. 
3.Oqitiw materialinin` mazmuni xa`m onin` bo`listiriliw sistemasi
4. oqitiw metodlari xa`m oqiwshilardi sho`lkemlestiriw formalari. 
5. materialdin` oqiwshilar ta`repinen o`zlestiriw protsessi xa`m oqitiw na`tiyjelerin 
esapqa aliw 
6. Uskene xa`m oqiw qollanbalarinan paydalaniw
7. Klasstan tis xa`m sabaqtan tis jumislar 
8. Oqitiwdin` materialliq bazasi. 
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi dialektikaliq materializm filosofiyasina 
tiykarlanadi, ta`biyat qubilislarin o`z-ara tig`iz baylanista rawajlandirip uyreniwge ulken 
mumkinshilik beredi. Ta`biyattaniw metodikasi pedagogikadag`i siyaqli izertlew 

---

6
metodlarinan paydalanadi. Baqlaw ha`m eksperiment-ta`biyattaniw metodikasi tarawindag`i 
en` a`hmiyetli izertlew metodlari bolip tabiladi. 
Ta`biyattaniw metodikasi pedagogikaliq ilim retinde didaktika menen de baylanisli 
keledi. Tek bilim beriwdin` ha`m a`dep-ekramliqqa ta`rbiyalawdin` pedagogikaliq maqsetleri 
menen waziypalarina tiykarlana otirip g`ana ta`biyattaniwdin` mektep kursin duris duziw, 
onin` oqiw pa`nlerinin` baslawish ha`m kelesi klasslardag`i sistemasinda orni ienen rolin 
duris aniqlaw mumkin. 
Ta`biyattaniw metodikasi sonday-aq fiziologiya, anatomiya. gigiena, botanika, 
zoologiya, geografiya, agrotexnika, meterologiya, logika, psixologiya menen tig`iz baylanisli 
boladi. Usi ilimlerge baylanisli mug`allimnin` olardin` tiykarina bag`darlay biliw 
uqiplilig`inda en` tiykarg`isin ajirata biliwde ha`m materialdi oqiwshilardin` jas 
o`zgesheliklerin esapqa aliw menen tusindirildi. Oqiwshilar klasstin` janli ta`biyat 
muyeshindegi biologiya ha`m ta`biyattaniw kabinetlerindegi o`simlikler,olardin` atlari, bir-
biriden parqi, tirishilik jag`dayi menen tanistiriladi. Miynetke uyretiw sabaqlarinda 
predmetleraraliq baylanis talabalarg`a muwapiq, oqiwshilar a`piwayi agrotexnika usillari, 
japiriqtan, qa`lemshelerden ha`m tuximnan ko`beytiriw menen birge uyretiledi, mektep aldi 
uchastkasinda 
jumis 
isletedi. 
Bunnan 
tisqari. 
Ta`biyat 
qushag`ig`a 
ekskursiya 
sho`lkemlestiriledi. 
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pa`nine birinshi bolip ules qosqan metodist V. F. 
Zuev ( 1754-1794-jillarda). Zuev V.F quiy- jillari «Ta`biyat tariyxinin` qa`liplesiwi» degen 
miynetinen baslag`an, bunda ta`biyatdi uyreniw izbe-izligi,jansiz ta`biyat,o`simlikler, 
haywanatlar patshalig`i ko`rsetilip berilgen. 
V.F.Zuev mektep oqiwshiinin` natural obe`ktlerdi uyreniwin talap etti, sebebi 
mineriallardin`, o`simliklerdin`, haywanlardin` tikkeley sezim arqali qabil etiliwin joqari 
bahaladi ha`m oni oqitiw protsessindegi jetekshi orindi ajirata bildi. Bunnan tisqari, ol o`z 
ukemizdin` ta`biyatin uyreniw za`rurligin ko`rsetip berdi. 
XIX a`sirdin` ortalarinda K.D.Ushinskiy ( a`hg`n`-a`hw0 jillar) Ta`biyattaniwdi 
oqitiw pa`nine o`zinin` pedagogikaliq pikirin bildirdi, Ol « Detskiy mir» oqiwliq kitabinda 
ulkeni uyreniw boyinsha, baqlaw ha`m ta`jiriybeler o`tkeriwiliwin na`zerde tutatug`in janli 
ta`biyat haqqinda bay materiallardi kirgizgen ha`m oni bilip aliwda baqlaw metodin en` 
a`hmiyetli metod retinde ajiratip ko`rsetti. Ushinskiy balalardi ta`biyat penen 
tanistiriwdi,olardin` o`zimizdin` jasaytug`in ornimizdi, o`z ulkesin uyreniwden baslawdi 
usindi. Onin` en` basli metodi Baqlaw ekenligin atap ko`rsetti. Ushinskiy pedagogikaliq 
protsesste baqlaw metodin joqari da`rejede alg`a qoyg`an. 
Ta`biyattaniw iliminde baqlaw, ta`jiriibe ha`m ekskursiyalardi qollaniw boyinsha 
o`z pikirin bildirgen ilimpazlardan biri A.Ya.Gerd (qirq-qiii jillar). Gerd ta`biyattaniw ilimin
uyreniwde jansiz ta`biyatti uyreniwden baslanatug`in sistemani duzgen. Ol to`men klasslarda 
jansiz ta`biyat kursin oqitiw metodikasin islep shiqqan. Usi ilimpaz ta`repinen « Kratkiy kurs 
estestvoznaniya». « Zemlya, vozdux, voda» oqiw qollanbalar sabaqliqlarin juzege keldirgen. 
XX a`sirdin` baslarinda ta`biyattaniw ilimine baslawish mekteplerde oqitiwdin` ush 
bag`darin belgilep bergen ilimpaz V.P.Vaxterov «Predmetniy metod obuchenie» miynetinde 
ta`biyattaniw ilimi boyinsha awizeki metod arqali oqitiwdi usindi.
M.N.Skatkin o`z izertlewleri boyinsha ta`biyattaniw pa`ninen klasstan tis jumislardi 
sho`lkemlestiriw ha`m ta`biyatti uyreniw boyinsha oqiwshilardin` bilimin aktivlestiriwge 
ulken diqqat awdarg`an. 
Ta`biyatta oqiw ta`jiriybe uchastkasinda ha`m klassta baqlawlar menen ta`jiriybeler 
o`tkeriw za`rurligi haqqinda P. A. Zavitaevtin` « Nablyudeniya i opiti po estestvoznaniyu v 
nachal`noy shkole» miynetinde ulken itibar berilgen. 
V. A. Valer`yanova o`znin` pikirinshe, qoto- jildan baslap ha`r jil sayin q-r 
klasslardin` oqiwshilari ushin arnalg`an «Dnevniki nablyudeniy» sabaqligi juzege 
shig`arilg`an. Bunda oqiwshilardin` hawa - rayin, o`simliklerdin`, haywanlardin` 
tirishiligindegi o`zgerislerdi sho`lkemlestiriwdi usindi. 

---

7
Ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasin uyreniw boyinsha ulken ules qosqan metodist S. 
A. Pavlovi (qiir-qouy). Bunnin` pikirinshe baslawish klasslarda ta`biyattaniw sabag`in duris 
sho`lkemlestiriwge ja`rjem bergen. 
Onin` en` belgili miynetlerinen « Praktika prepodavaniya estestvoznaniya i 
nachal`noy shkole», « Kniga po prirodovedeniyu. Osnovi i metodika estestvoznaniya» 
(1969). S.A..Pavlovichtin` ta`biyat bilimi ha`m ta`biyattaniw sabaqlarin oqiw- qollanbalar 
menen ta`miyinleniwi boyinsha ken`nen toqtap o`tken.Kursti uyreniw eki bag`darda alip 
bariladi.Birinshi bag`dar - balalardi ja`miyetlik turmis penen ha`m adamlardin` miyneti 
menen tanistiriwdi, ta`rtip ma`deniyatin ta`rbiyalawdi na`zerde tutadi. Ekinshi bag`dar- 
ta`biyatti onin` menen tikkeley qarim-qatnas jasawda tanistiriwdi, ta`biyg`iy obe`ktler ha`m 
qubilislar haqqinda qa`liplestiriwdi,ta`biyatti qorg`aw boyinsha islengen miynetlerdi 
sho`lkemlestiriwdi na`zerde tutilg`an. 
 Ta`biyatti, ondag`i juz beretug`in o`zgerislerdi baqlawlardi ha`r kuni sho`lkemlestiriw 
ulken a`hmiyetke iye. 
Ta`biyattaniw pa`ni botanika, zoologiya, adam ha`m onin` salamatlig`i, geografiya. 
astronomiya pa`nleri menen tig`iz baylanista.