Tabiiy yuqori molekulyar birikmalar: uglevodlar, oqsillar va nuklein kislotalar

Har bir oqsilga polipipted zanjirida aminokislotalarning qatiyan aniq ketma-ketligi va aniq fazoviy struktura xosdir. 1888-yilda rus biokimyogari A.Y. Danilevskiy oqsillarning molekulalarida takrorlanuvchi atomlarning peptid gruppasi mavjudligini ko`rsatdi.

Har bir oqsilga polipipted zanjirida aminokislotalarning qatiyan aniq ketma-ketligi va aniq fazoviy struktura xosdir. 1888-yilda rus biokimyogari A.Y. Danilevskiy oqsillarning molekulalarida takrorlanuvchi atomlarning peptid gruppasi mavjudligini ko`rsatdi.

XX - asrning boshlarida nemis olimi E. Fisher va boshqa tadqiqotchilar birinchi bo`lib molekulasidagi bir-biri bilan peptid bog‟lar orqali birikkan 18 ta aminokislotalar qoldig`idan iborat birikmani sintez qildilar. Bu polipeptidlar ba`zi xossalari bilan oqsillarni eslatgan. Polipeptid sintezini soddalashtirilgan holda quyidagicha ifodalash mumkin :

Birinchi dastlabki modda – glisin - hayvonlarning pay, teri, tuyoq kabi organizmlaridan tayyorlanadigan yelimni gidroliz qilib olinadi; ikkinchi dastlabki modda – alanin, uni har qanday oqsildan olish mumkin.

Birinchi dastlabki modda – glisin - hayvonlarning pay, teri, tuyoq kabi organizmlaridan tayyorlanadigan yelimni gidroliz qilib olinadi; ikkinchi dastlabki modda – alanin, uni har qanday oqsildan olish mumkin.

Oqsillarda hammasi bo`lib to`rt ko`rinishdagi strukturaviy tashkillik ajratiladi.

Birlamchi struktura - oqsillarda uzunasiga ketma-ket joylashgan aminokislotalar bo`g`inlaridan iborat polipeptid zanjirlar oqsil molekulasining birlamchi strukturasi deyiladi. α– oqsillarning birlamchi strukturasi.

Ikkilamchi struktura - oqsil molekulasining spiral shaklini eslatuvchi molekulaning har xil uchastkalarida – CO – NH – gruppalari orasida juda ko`p vodorod bog`lanishlar borligi tufayli oqsilning ikkilamchi strukturasi hosil bo`ladi. Oqsil molekulasining ana shunday spiral shakli (strukturasi) osilning ikkilamchi struktuasi deyiladi.

Uchlamchi fazoviy struktura - fazoda polipeptid zanjiri koptok o`ramiga o‟ralgan fazoviy konfiguratsiya oqsilning uchlamchi strukturasi deyiladi. Uchlamchi struktura polipeptid zanjiridagi funksional gruppalarning har xil ta`sirlashuvlari bilan bog`liq. Masalan: oltingugurt atomlari orasida disulfid (- S – S- ) ko`prik karboksil gruppa bilan gidroksil gruppa orasida murakkab efir ko`prik, karboksil gruppa bilan aminogruppa orasida tuz ko`prik hosil bo`ladi.