Tabiiy tolalar va matoga ishlov berish” kafedrasi

7.2.Tukli to’qima qo’shimcha ipini kiritish usullari
Asos va tukli ip uchun turli egish chuqurligini hosil qilish usullari. Ilgakli ignali aylana to’quv mashinalarida, masalan, mal’ez mashinalarida, maxsus eguvchi platinalar o’rnatiladi (10.2-rasm, a).

Platina turli chuqurlikdagi ikkita bo’yincha qismiga ega. Asos va tukli iplar ignaga turli og’ish burchagida beriladi, bunda

β_n.p<β_n.g .

Shuning uchun asos ipi igna ilgagiga yaqinroq joylashib, bo’yincha 1 ga tushadi, tukli ip esa uzoqroq joylashib, bo’yincha 2 ga tushadi. Asos va tukli iplar egish chuqurliklari h_k.g va h_k.p lar orasidagi farq a kattalikka teng bo’lib, bu kattalik bo’yinchalar 1 va 2 larning chuqurliklari orasidagi farqqa tengdir.

Tilchali ignali aylana to’quv mashinalarida maxsus konstruksiyali platinalar o’rnatiladi. 7.2-rasm, b da oddiy platina burunchasi punktir chiziq bilan, tukli to’qima platinasi tekis chiziq bilan ko’rsatilgan.

7.2-rasm. Platina yordamida tukli halqa hosil qilish usullari:

a – ilgakli ignali aylana to’quv mashinasida; b – paypoq avtomatida.
7.3-rasmda igna ilgagi eng yuqori nuqtasining harakat traektoriyasi vertikal tekislikda ko’rsatilgan. Unga ko’ra kk qism ignaning eguvchi klin bo’ylab tushishiga mos keladi, kp qism ignaning eguvchi klindan do’nglikka o’tishiga, pp qism ignaning shu do’nglik bo’ylab ko’tarilishiga mos keladi. Vertikal chiziqlar 1, 2, 3, 4, 5, 6 bilan ignalar belgilangan; T_i – igna qadami, N_p – tukli ip beruvchi moslama, N_g – asos ipini beruvchi moslama; OO – otboy chizig’i teksiligi, O’O’ – tukli ipni egish tekisligi chizig’i.

Tukli ip β_n.p. burchak ostida, asos ipi β_n.g. burchak ostida beriladi. Igna ilgagi asos ipini ilib olgan vaqtda platina burunchasi iplar orasida joylashadi, shuning uchun tukli ip platina burunchasining yuqori qismida egiladi va egish chuqurligi h_k.p. platina dahanchasida egilayotgan asos ipinikiga qaraganda katta bo’ladi. Asos ipining egish chuqurligini h_k.p. bilan (AA qirqim bo’yicha ko’rinadigan 83-rasm, b ga qarang), platina dahanidan burunchasining yuqori qismigacha bo’lgan masofani a bilan belgilaymiz. U holda

a=h_k.p-h_k.g.

7.3-rasm. Igna ilgagi eng yuqori nuqtasining harakat traektoriyasi.

Tukli halqa uzunligi platina konstruksiyasiga bog’liq bo’ladi: a o’lcham qancha katta bo’lsa, tuk shuncha uzun bo’ladi va aksincha.

Ma’lumki, bir vaqtda egish jarayonida qatnashayotgan ignalar soni n eguvchi klinning og’ish burchagi α, igna qadami T_i va egish chuqurligi h_k larga bog’liq. Bu bog’liqlik quyidagi formula bilan ifodalanadi

Egish chuqurligi ortishi bilan ignalar soni n ortadi, ya’ni ipning ishchi a’zolar tomonidan siqilishi yuzaga keladi. 84-rasmdan ko’rinib turibdiki, asos ipi bir vaqtning o’zida ikkita igna 1 va 2 larda, tukli ip esa to’rtta igna 1, 2, 3, 4 larda egiladi.

Hosilali glad asosida tukli to’qima to’qilganda (10.1-rasm, v) ipning siqilishi yo’qoladi, chunki har bir to’quv sistemasida to’qish jarayonida qatnashayotgan ignalar soni ikki baravar kamayadi.

Ikki ignadonli avtomatlarda qo’shimcha egish tekisligi yuqori silindrga o’rnatilgan maxsus ilgaklar K yordamida hosil qilinadi (10.4-rasm). Bu holda bir ignadonli avtomatlardagi shartlar saqlanib qoladi, ya’ni

Β_n.p.>β_n.g. ; h_k.p>h_k.g
Asos ipi faqat pastki silindr ignalariga, tukli ip - yuqori silindrda o’rnatilgan ilgaklar va pastki silindr ignalariga qo’yiladi. Tukli halqani tashlash uchun ilgaklar K maxsus chetki klin yordamida a strelka bo’yicha O nuqta atrofida buriladi.

7.4-rasm. Ikki ignadonli avtomatda tukli halqalarni hosil qilish sxemasi.

Ikki ignadonli I va II tanda to’quv mashinalarida qo’shimcha egish tekisligi ignadon II da o’rnatilgan maxsus ilgaksiz ignalarda hosil qilinadi. Mashina ikkita quloqchali grebenkalarga ega bo’lishi kerak - old P va orqa Z. Grebenkalarning holati to’quv ignalari (bu holda - tilchali) bo’lgan ignadonga nisbatan aniqlanadi. Tukli ip ikkala ignadon ignalariga, asos ipi esa faqat to’quv ignalari bo’lgan I ignadonga qo’yiladi. Ignalarga ip qo’yish jarayonida grebenkalarning harakati: avval ignadon II ignalariga, keyin esa ignadon I ignalariga ip qo’yiladi. Quyida 2-jadvalda grebenkalarning ish tartibi keltirilgan.

2-jadval

Grebenkalarning ish tartibi

Halqa hosil qilish operatsiyasi	Grebenkalarning ish tartibi
	Old grebenka – asos ipi	Orqa grebenka - tukli ip
Ignadon II ga ip qo’yish	Siljish Turish Siljish	Siljish Surilish Siljish
Ignadon I ga ip qo’yish	Siljish Surilish Siljish	Siljish Surilish Siljish

Grebenkalarning ish tartibidan ko’rinib turibdiki, ignadon II ga asos ipi qo’yilmaydi, chunki ignaga ip qo’yishda surilish vaqtida old grebenka surilmay, bir joyda turadi.