Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi

Fanning vujudga kelishi va shakllanishi


Irrigatsion dehqonchilikning rivojlanishi, ibodatxona va ehromlar qurilishi, yozuvning paydo bo‘lishi bilan bilishning yangi sifat ko‘rinishiga o‘tish uchun talab vujudga kelib, imkoniyat ham yaratildi. Maxsus, bilish faoliyati, ma’lumotlar yig‘ish, ularni tekshirish, jamlash va saqlashga, shuningdek bilmlarni avloddan avlodga uzatish uchun yo‘naltirildi. Ushbu faoliyatlar va ularning natijalari (bilim), ilm-fan deb ataldi. Birinchi bo‘lib ilm-fan bilan professional ravishda Kohinlar shug‘ullanishgan (yeramizdan oldingi III-II asrlar).
Misr, Bobil, Xindiston va Xitoy kabi mamlakatlarda astronomiya va matematika fanlari yuqori darajada taraqqiy etgan. Bobilda astronomik hisob uchun qulay bo‘lgan «pozitsion tizim» kashf etilib, undan hozirgi kunda ham foydalanib kelinmoqda (mazkur tizim «oltmishtalik» nomini ham olgan 1 Soat = 60 min = 3600 sek.). Qadimgi Misrda esa, eng buyuk kashfiyotlardan «Quyosh taqvimi»ning kiritilishi bo‘lgan. SHuningdek, misrliklar geometrik shakllarning yuzasini hisoblashda qo‘llaniladigan formulalarni bilishgan. Keyichalik bu bilimlardan yunonlar foydalanishgan. Osiyoda, hususan Xitoy va Xindistonda Amaliy kimyo mavjud bo‘lib, o‘sha davr olimlari «porox» va «bo‘yoqlar» ni bilishgan.
Zamonaviy ko‘rinishda, Fan insoniyat tarixidagi yangi, prinsipial omil hisoblanib, XVI-XVII asrlarda shakllangan. Nemis faylasufi K. YAspers fanning shakllanishini shunday izohlaydi:
1-etap - mantiqiy va metodik tushunilgan fanning shakllanishi, qadimgi dunyo fani;
2-etap - o‘rta asrlar oxirida zamonaviy fanning vujudga kelishi, XVII asrda mustahkamlanib, XIX asrga kelib keng ko‘lamda yoyilishi.
XVII asrda fanning asosiy komponentlarining radikal o‘rni almashdi, yangi, bilish prinsiplari, kategoriya va metodlari ilgari surildi. Bu o‘z o‘rnida Fan revolyusiyasi haqida gapirishga asos bo‘ldi. Fan, aholining farovonligi va insonning tabiat ustidan ustunligini ta’minlovchi vosita sifatida ko‘rila boshladi. Dekartning zamondoshi F.Bekon, fanning rivojlanishi, tabiatni bo‘ysundirishning quroli ekanligini asoslashga ko‘p kuch sarflab, o‘zining mashhur «Bilim - bu kuch» aforizmini ilgari surdi.

2.