Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi

Ob’ektiv haqiqat, fanning eng yuksak maqsadi


Fanning butun strukturasi va tashkil etilishini belgilovchi asosiy va bevosita funksiyasi, Ob’ektiv haqiqatni ochish bo‘lib qoladi. SHu tufayli Fan, insonlarning amaliy faoliyati uchun juda zarur.
Haqiqat - insonning bilish faoliyatining natijasi, bilish sub’ektidir; haqiqat inson ongida mavjud. Lekin, haqiqat hosil qilinishi va ifodalanish usuliga qarab sub’ektivdir, mazmunan esa ob’ektiv hisoblanadi. YUqridagi izoh «haqiqat-bu bilim» ta’rifidan kelib chiqadi. SHu o‘rinda biz, turli haqiqat emas balki, ayni vaqtda bir haqiqatning ob’ektiv, mutloq va nisbiy jihatlari haqida so‘z yurityapmiz.
Mutloq haqiqat - voqelikning aniq, to‘liq aks etishidir, bu abadiy haqiqat. Har qanday haqiqat, o‘zining o‘zagida ob’ektiv va mutloq bo‘lishi bilan birgalikda, bizning ongimiz va tilimiz bilan doimo nisbiy haqiqat shaklida ifodalanadi. Absolyut va nisbiy haqiqatning birligini tushunish, haqiqatga uning aksi, yanglish fikrning qo‘shilishini tushunish bilan barobar. Absolyut haqiqat, nisbiy haqiqat yig‘indisidan kelib chiqadi. Xullas, yangi nazariyalar eskilarini inkor etmagan holda, faqatgina ularning ta’sir doiralarini chegaralab qo‘yadi (klassik va kvant mexanikasining o‘zaro aloqasi).


Ilmiy bilishning empirik va nazariy darajalari

Fanning asosiy poydevori, ilmiy asosda tasdiqlangan omillar hisoblanadi. Bular fanning empirik va tajriba bazasidir. Yig‘ilgan ilmiy omillar asosida fanda qonun va qoidalar ishlab chiqiladi. Fanning ko‘p tarmoqlari ilmiy bilishning empirik va nazariya uslubiyotlari asosida dunyoga kelgan. Fanning nazariyasi ilmiy ijodkorlarning sirli dunyosi hisoblanadi. Fan murakkab, chigal va og‘ir ish bo‘lib, empirik tajribadan nazariyaga hech vaqt tekis, to‘g‘ri yo‘l bilan o‘tgan emas.

Empirik tadqiqotlar, kuzatishlar, tavsif, o‘lchash va umuman eksperiment asosida amalga oshadi. Fanda, ilmiy bilishning nazariy uslubiyoti aksioma, strukturaviy-funksion alanalizlar, matematik modellashtirish, o‘xshatish, analiz va sintez usullari ham ishlatiladi.
Empirik - tajriba vositasida olingan bilim ma’nosini anglatadi. Empirik ilmiy izlanishning muhim hususiyati shundan iboratki, u o‘rganilayotgan ob’ektga bevosita kuzatish va eksperiment yo‘li bilan yondoshadi.
Agar empirik bilim voqea va hodisalarni faqat qayd qilish va ta’kidlash imkoniyatini bersa, nazariy bilim, faktlarni tushuntirish imkoniyatini yaratadi. Ularni umumiy kuzatuvlardan ajratib, asl mohiyatini, asosini ochib beradi. Qolavyersa hodisalarga qarata berilgan nima uchun, qanday qilib va qay holatda kabi savollarga javob beradi. Empirik va nazariy bilim o‘rtasida qarama-qarshilik va nomutanosiblik holatlari uchrashi mumkin, lekin bilimning ikki darajasi o‘rtasidagi mazkur tafovut, fanning rivojlanish jarayonida yo‘q qilinishi zarur.