Tabiiy fanlari fakulteti

Aluminiy.

Tabiatda uchrashi. Aluminiy tabiatda juda xilma-xil birikmalar hosil qiladi. Uning eng asosiy birikmalariga aluminosilikatlar deyi-ladigan birikmalari kiradi. Ularni aluminiy, kremniy, ishqoriy va ishqoriy-yer metallarning oksidlaridan hosil bo'lgan tuzlar sifatida qarash mumkin. Tabiatda uchraydigan boksit, korund va krio-litlar ham aluminiyning asosiy birikmalaridandir.

Alumosilikatlar. Ular yer po'stlog'ining asosiy qismini tashkil qilib, tabiiy jinslarning asta-sekin yemirilishi yoki nurashi natija-sida hosil bo'ladi. Ular loy yoki gil va dala shpatlari — kaolin ko'rinishida bo'lishi mumkin. Ularning tarkibi A1₂O₃ • nH₂O for­mula bilan ifodalanadi.

Alumosilikatlar va aluminiyning boshqa birikmalarining konlari dunyodagi deyarli barcha mamlakatlarda tarqalgan.

Boksitlar. Bu moddalar, asosan, aluminiy gidroksid bilan temir, marganes, kremniy oksidlaridan tashkil topgan tog' jinslari hisobla-nadi. Boksitlar turli tog' jinslarining yemirilishi va ko'l, dengizlar-ning havzalariga tushishi natijasida hosil bo'ladi. Boksitlarning tarkibi A1₂O₃ • nH₂O bilan ifodalanadi. Sof holdagi aluminiy metali shu turdagi aluminiy birikmalaridan ajratib olinadi.

Korund. Bu mineral, asosan, aluminiy oksididan tashkil top­gan bo'lib, qattiq kristall moddadir. Shuning uchun undan abraziv (charx) toshlari tayyorlashda keng qo'llaniladi. Aluminiyning ftor va natriy florid bilan hosil qilgan birikmasi kriolit deyiladi va tarkibi Na₃AlF₆ yoki A1F₃ • ₃NaF formula bilan ifodalanadi. Bu birikma hozirgi vaqtda sun'iy usulda hosil qilinmoqda va korund hamda kriolitlar kabi turli sanoat tarmoqlarida ishlatiladi.