|
Tarqalishi
Dala chumchug’i respublika ichida keng tarqalgan. Orol dengizi qirg'og'ida, Qizilqum cho'lidagi Ustyurt platosi, Och cho'l, barcha madaniy oaslarda, daryolar toshqinlarida yashaydi. Mamlakatning deyarli istalgan joyida topish mumkin.Yashash joyidagi qush, mahalliy mavsumiy ko'chmanchilarni yaratadi. Joylarda, ayniqsa madaniy oazisda, daryolar toshqinlarida - bu eng keng tarqalgan va ko'p sonli qushdir. Dala chumchug'i dengiz sathidan 2000-2200 m balandlikka ko'tariladi Pasttekislik va tog'larda chumchuqlar asosan manzilgohlarga rioya qiladi. Ular qishloqlarda ham, yirik shaharlarda ham yashaydilar. Yozda ular aholi yashaydigan joylardan uzoq joylarda yashaydilar. Kuzda ular yetishtirilgan maydonlarda, bog'larda to'planishadi. Ular katta suruvlar hosil qilmaydi. U 10-15 ta uyadan alohida juft va koloniyalarda uyalar. Uyalar ko'pincha boshpanalarda joylashtirilgan: devorlarning yoriqlarida, uylarning tomlari ostida, to'shaklarda, loessli tog'larning burmalarida, daraxtlarning bo'shliqlarida va qushlarning bo'shliqlarida. Ular daraxt shoxlarida globular uyalarini qurishlari mumkin. Birinchi mason aprel oyining oxiri - may oyining boshiga tushadi. 5-7 gacha bo'lgan kavisdagi tuxum. Ko’payish 12-13 kun davom etadi. Jo'jalar 15-16 kun uchib ketishadi. Ular erkaklar va urg'ochilar tomonidan 15-16 kun davomida, yo'ldan 4-7 kun davomida ovqatlanadi. Mavsumda bir nechta kavislar mavjud. Ular o'simlik ozuqalari, hasharotlar va ularning lichinkalari bilan oziqlanadi.
1.9.Ukki
Ukki boyqushlilarning eng yirik vakili. Ukkining oʼziga xos xususiyatlari - boshida katta quloq patlari, katta hajmi, toʼq sariq koʼzlari va asosan qizil yoki oxra rangda boʼlishi. Orqa kontur patlari qizgʼish-sariq qora-qoʼngʼir boʼylama va koʼndalang naqshli. Parvozda ukki oʼzining keng qanotlari bilan boshqa qushlardan ajralib turadi. Rangida jins va yosh boʼyicha farq yoʼq. Ogʼirligi – 2000-2600 g.
Tarqalishi
Ukki Аmu-Sirdaryo oraligʼidagi pasttekislik qismida, ayniqsa, Markaziy Qizilqum pasttekisligida va Pomir-Oloy tashqi tizmalari etaklarida (Nurota, Boysuntogʼ, Koʼhitang), oʼrta Аmudaryo vodiysida va, ayniqsa, yirik tashlama suv koʼllari (Dengizkoʼl, Аydarkul, Qoraqir va b.) qirgʼoqlarida keng tarqalgan. Ustyurt platosida yashaydi. Zarafshon vodiysida ukkilar daryo boshidan quyi oqimgacha uchraydi. Fargʼona vodiysida, uning yassi va togʼoldi qismlarida hozirgi vaqtda kam sonda uyalaydi. Surxondaryo viloyatida uyalash davrida Surxondaryo va Sherobod daryolari vodiylarida qayd etilgan.Ukki keng tarqalgan, oʼtroq qush boʼlib, kichik vertikal koʼchishlarni amalga oshirishi mumkin. Ukkining uyalash biotoplari - loyli qayirlar, sayoz gʼorlar, nishlar, tosh yoriqlari, saksovulzorlar va chuqur jarliklarda suv oʼygan joylar. Uyalashga joylashish erta boshlanadi. Juftlashish davridagi uhulashini fevralь oyining oʼrtalarida eshitish mumkin. Tuxum qoʼyish vaqti fevralь oyining oxiri - mart oyining boshi. Inda 2 tadan 5 ta tuxumgacha boʼladi, ular faqat urgʼochi tomonidan bosib yotiladi. Erkak inini qoʼriqlaydi va urgʼochini boqadi. Bosish yotish davomiyligi 33-35 kun. Ukki katta oraliq bilan tuxum qoʼyadi, shuning uchun joʼjalar soniga qarab 3-4 kun yoki undan koʼproq vaqt ichida ochib chiqadi. Joʼjalar taxminan bir oy davomida uyadan chiqmaydi va bu davrda ucha olmaydi. 2 oyligida ular sakrab ucha boshlaydi, 3 oyligidan esa yaxshi uchadi. Uyalash davrida ukki juft-juft boʼlib yashaydi, yosh qushlar qanotga koʼtarilgandan keyin juftlar tarqaladiganga oʼxshaydi. Ukkining kundalik faoliyati yilning turli fasllarida oʼzgarib turadi. Bahor va yozda u faqat qorongʼulikda, kuz va qishda (ayniqsa bulutli kunlarda) kun davomida ham faol boʼlib, hech boʼlmaganda quyosh botishidan va quyosh chiqishidan oldin uchrashi mumkin. Ukki kichik sutemizuvchilar, sudralib yuruvchilar, baliqlar, qushlar va hasharotlar bilan oziqlanadi.
Kichik turlari
Bubo bubo omissus (Dementiev, 1933)
Bubo bubo hemachalanus (Hume, 1873)
Do'stlaringiz bilan baham: |
