Tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi suv havzalarini sanitar holati

Ichimlik suvining kimyoviy tarkibi bo‘yicha me’yorlar. 
№ 
Kimyoviy moddalar 
Me’yorlar mg/l 
1. 
Qoldiq alyuminiy 
0,5 
2. 
bereliy 
0,0002 
3. 
molibden 
0,25 

---

169 
 
4. 
margimush 
0,05 
5. 
nitratlar 
4,5 
6. 
Qoldiq paliakrilamid 
2 
7. 
Qo‘rg‘oshin  
0,03 
8. 
Selen  
0,001 
9. 
stronsiy 
7,0 
10. 
Ftor  
0,7-1,5 
 
 
Ichilik suvining bakteriologik tarkibi bo‘yicha me’yorlar 
Yillar  
Suv 
sathi 
metr 
Suv 
hajmi 
km
3
 
Suv 
egallagan 
maydonning 
km
2
 
Dengizning 
qurigan 
maydonining 
km
2
 
Orol bo‘yicha kelib chiquvchi 
suvlar miqdori 
Amudaryo  Sirdaryo   Umumiy  
1960 
53,00  1062,00 
66,09 
- 
37,9 
21,0 
58,90 
1989 
39,93  354,00 
38,40 
27,03 
1,00 
4,40 
5,40 
1990 
38,51  323,00 
36,40 
29,04 
9,00 
3,50 
12,50 
1991 
37,75  299,00 
34,80 
31,32 
12,5 
4,00 
16,50 
1992 
37,26  286,00 
33,90 
32,31 
28,9 
4,60 
33,50 
1993 
36,94  278,00 
33,90 
33,02 
18,8 
7,90 
26,70 
1994 
36,94  278,00 
33,30 
33,02 
217 
8,90 
30,60 
1995 
36,4 
250,00 
32,30 
33,80 
5,1 
5,20 
10,30 
1996 
35,48  230,00 
26,70 
34,50 
7,46 
5,10 
12,56 
2004 
31,0 
115,0 
21,9 
45,0 
- 
- 
 
 
 
Olimlar  tomonidan  suv  va  undagi  kimyoviy  moddalarning  inson 
organizmiga  ta’siri  masalasi  qadimdan  ko‘tarilib  kelingan.  CHunki,  suvning 
kimyoviy tarkibi turli kasalliklar kelib chiishida asosiy rolni o‘ynaydi. 
 
Hozirgi  kunda  aksariyat  ishlab  chiqarish  korxonalarida  toza  suv  ko‘p 
miqdorda  ishlatilib,  yaxshi  tozalanmasdan  ochiq  suv  havzalariga  tashlanishi 
oqibatida,  suv  havzalaridagi  tabiiy  suvning  kimyoviy  tarkibi  o‘zgarib 
ketmoqda.  Bu  hol  aholi  orasidagi  turli  xil  kasalliklarning  tarqalishiga  olib 
kelmoqda.  Keyingi  yillarda  olib  borilgan  tadqiqotlar  tabiiy  suvlar  tarkibida 
suvning  qattiqlik  ko‘rsatkichini  belgilovchi  kalsiy,  magniy  tuzlar  bilan  birga 

---

170 
 
yana 12 ta element  – bereliy, bor, kadmiy, kaliy, natiriy va boshqa elementlar 
doim birga uchrashi, ular o‘rtasida korrelyasion bog‘liqlik borligini ko‘rsatadi. 
Qattiqlik xususiyatiga ega bo‘lgan suvdan ko‘p iste’mol qilganda organizmda, 
aniqrog‘i odamning o‘t va siydik qopida, siydik yo‘lida, shuningdek buyragida 
toshlar  paydo  bo‘ladi.  Aholi  o‘rtasida  suv  orqali  bo‘ladigan  va  yuqadigan 
ichimlik  suvlari  tarkibidagi  azot  girbitlari  va  azot  nitratlari  intikator  rolini 
o‘ynaydi.  Bu  moddalar  bilan  zaharlangan  kishilarda  quvvatsizlik,  rangsizlik 
kabi  alomatlar  kuzatiladi.  Odatda  nitratlar  qonda  metgimoglabin  hosil 
qilmasada,  dispepsiya,  disbakterioz  kasalliklari  ta’sirida  azot  nitratlari,  azot 
nitritlariga aylanadi. Nitratlarning ichaklarda so‘rilishi qondagi metgemoglabin 
miqdorini oshirib yuboradi. 
Keyingi yillarda gigienistlar e’tiborini jalb etayotgan omil nitrozaminlar 
bo‘lib, ular sanoatda keng qo‘llaniladi. Ular suv havzalarida ham, tabiiy holda 
ham  inson  organizmida  sintezlana  oladi.  Nitrozaminlar  rak  kasalligini 
tug‘diruvchi  faol-konsaragen  modda  bo‘lib,  suvda  yaxshi  eriydi.  Ular 
sug‘oriladigan  yerlardan  suv  havzalariga  qo‘yiladi  va  tarkibida  ushbu 
moddalar  mavjud  bo‘lgan  suvlardan  foydalanish  natijasida  ular  inson 
organizmiga o‘tadi. 
Hozirgi  kunda  aholini  gigiena  talablariga  javob  beradigan  toza  ichimlik 
suv  bilan  ta’minlash  insonlar  salomatligini  muhofaza  qilishning  asosiy 
omillaridae bo‘lib qolmoqda. Aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash, suv 
orqali  tarqalidagan  yuqumli  kasalliklardan  asrash  va  suvning  kimyoviy 
takribning  o‘zgarishidan  kelib  chiqadigan  zararlanishlarning  oldini  olish 
muhim ahamiyat kasb etadi.