Tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi suv havzalarini sanitar holati

Suv ifloslanishining kimyoviy ko`rsatkichlari 
Suvning  kimyoviy  sifati suv  manbalarining  organik  moddalar  va ularning 
parchalanish  mahsulotlari  (ammoniy  tuzlari,  nitritlar,  nitratlar)  bilan 
ifloslanishining  kimyoviy  ko`rsatkichlari  deb  ataladigan  ko`rsatkichlarda 
aniqlanadi.  Bu  birikmalarning  suvda  bo`lishi  suv  yo`lidagi  tuproqning 
ifloslanganini  va  ana  shu  moddalar  bilan  bir  qatorda  suvga  patogen 
mikroorganizmlar tushib qolishi mumkinligini bildiradi. 
Ayrim  hollarda  har  bir  ko`rsatkich  o`ziga  xos  tabiatga  ega  bo`lishi, 
masalan:  organik  moddalar  o`simliklardan  kelib  chiqqan  bo`lishi  mumkin. 
Shuning  uchun  suvga  bitta  emas,  balki  bir  necha  kimyoviy  ifloslanish 
ko`rsatkichlari  boisa  hamda  bakterial  ifloslanish  ko`rsatkichlari,  masalan, 

---

121 
 
ichak  tayoqchasi  topilsa  va  bu  suv  manbayi  sanitariya  jihatidan 
tekshirilganda  tasdiqlansa,  bunday  suv  manbaini  organik  birikmalar  bilan 
ifloslangan deb hisoblash mumkin. 
Suvning  oksidlanish  xususiyati  uning  tarkibida  organik  birikmalar 
borligini  bildiradi.  Bir  litr  suvdagi  organik  moddalarning  oksidlanishiga 
ketgan  kislorodning  mg  dagi  miqdoriga  qarab,  suvda  organik  moddalar  bor -
yo`qligi  to`g`risida  fikr  yuritiladi.  Artezan  suvi  birmuncha  kam 
oksidlanuvchanlikka ega. 
Odatda  1  litr  suvga  2  mg  gacha,  shaxta  quduqlari  suviga  3-4  mg  kislorod 
to`g`ri  keladi.  Suv  oksidlanishining  shu  raqamdan  oshishi  ko`pincha  suv 
manbayi ifloslanganligini ko`rsatadi. Suvda ammonitli azot va nitritlar paydo 
qiladigan  asosiy  manba  -  bu  oqsil  qoldiqlari,  hayvonlar  jasadi,  siydik  va 
najasning  chirishi,  buzilishidir.  Bunday  ko`rsatkich  «oqsil  uchligi»  deb 
ataladi.  Suv  yangigina  organik  chiqindilar  bilan  ifloslanganda,  unda  ilgari 
boimagan  ammoniy  tuzlarining  miqdori  0,1-  0,2  mg/1  dan  oshib  ketadi. 
Nitritlarning  0,002  -  0,005  mg/1  dan  oshiq  bo`lishi  ifloslanishning  muhim 
ko`rsatkichi  hisoblanadi.  Nitratlar  ammoniy  tuzlari  oksidlanganda  hosil 
boiadigan  oxirgi  mahsulotdir.  Suvda  ammoniy  tuzlari  va  nitratlarning 
bo`lishi  unga  oldinroq  azot  tutuvchi  moddalar  tushib,  allaqachon 
minerallanishga  ulgurganligini  ko`rsatadi.  So`nggi  yillarda  azot  tutuvchi 
o`g`itlar  ko`p  ishlatilayotganligi  sababli  quduq  suvlarida  nitratlar 
miqdorining yuqori bo`lishi ko`p kuzatilmoqda. 
 
Suvning  sifatini  kimyoviy  usul  bilan  aniqlashga  «oqsil  uchligi»  bilan  hir 
qatorda,  suv  tarkibidagi  xloridlar  miqdorini  aniqlash  ham  kiradi.  Suv 
manbalari  ferma  va  aholi  chiqindilari  bilan  ifloslanganda  suv  tarkibidagi 
xloridlar  miqdori  oshib  ketishi  mumkin.  Shuni  yodda  tutish  kerakki, 
xloridlaming  suvdagi  miqdori  sho`rxok  tuproqlar,  ya`ni  noorganik  xloridlar 
hisobiga ham ko`tarilishi mumkin. Aslida suvdagi xloridlaming miqdori 350 
mg/1 dan oshmasligi kerak. 

---

122