Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

VIKTOR OMONQORASI / Ungyernia victoris Vved.
Areali juda qisqarib borayotgan kamyob endemik o‘simlik. Qisqacha tavsifi. Bo‘yi 20–25 sm ga etadigan ko‘p yillik, piyozli o‘t. Piyozining eni 4–7 sm, qoramtirqo‘ng‘ir rangli, ko‘p qavatli qobiqlar bilan o‘ralgan. Barglari 7–10 ta, qalami, ko‘kimtir, silliq. Gulpoyasi avgust oyida barglari qurib ketgandan so‘ng o‘sib chiqadi. To‘pguli soyabonsimon, 4–7 gulli. Ko‘sakchasi keng yuraksimon pallali. Avgust oyida gullab, mevasi sentyabrda etiladi. Tarqalishi. Surxondaryo viloyati: Hisor tizmasida, Cho‘lbayir tog’‘larida, Xonaqasuv daryosining yuqori qismlarida tarqalgan. Arealining shimoliy chegaralari Qo‘shtut, Sho‘ra, Xonaqa dovonlari, janubda esa Bobotog’‘ning shimoliy yonbag‘irlari orqali o‘tadi. Tojikistonda ham uchraydi. O‘sish sharoiti. Tog’‘larning o‘rta qismida mayda zarra jins tuproqli yonbag‘irlar, daralar va ba’zan surilmalarda o‘sadi. Soni. Bir-biridan uzoq masofalarda joylashgan, uncha katta bo‘lmagan (1–1,5 ga) maydonlarni egal laydi
Ko‘payishi. Urug‘idan va piyozidan (uni bo‘lak larga ajratib) ko‘payadi. O‘simlik soni va arealining o‘zgarish sabablari. Barglarining har yili uzluksiz dorivor xom ashyo sifatida yig‘ib olinishi tufayli piyozlari maydalashib, o‘simlikning yer usti qismi ham quriy boshlagan. Madaniylashtirilishi. 1970 yildan tabiiy arealiga yaqin joylarda ekib o‘stirila boshlandi. Muhofaza choralari. Tabiatda saqlanib qol gan maydonlari nazorat qilinishi, ruxsatsiz yig‘mas lik talab etiladi. Shuningdek, madaniy sharoitda o‘stirish bo‘yicha ilmiy ishlar olib borilishi lozim. Cho‘lbayir tog’‘ida tabiiy holda o‘suvchi omonqoralarni saqlab qolish va urug‘ini tyerish uchun buyurtmaxona tashkil qilinishi kyerak.
TIKANLI BO‘ZBOSH / Dracocephalum spinulosum Popov
Kamyob endemik o‘simlik. Qisqacha tavsifi. Bo‘yi 25 sm ga etadigan ko‘p yillik o‘t. Barglari tuxumsimon, pastkilari barvaqt so‘liydi, qattiq, g‘adir-budur, tukli, barg bandi qisqa. Poyasi to‘rt qirrali. Gullari 2-6 tadan poyada halqa shaklida joylashgan, oqish yoki och qizg‘ish rangli. Iyul-avgust oyida gullab, mevasi avgust-sentyabrda etiladi. Tarqalishi. Toshkent viloyati: G‘arbiy Tyan-Shanning Ugom, Piskom, Chotqol tizmalarida tarqalgan. Qozog‘istonda ham uchraydi. O‘sish sharoiti. Toshli va nuragan shag‘alli tog’‘ yonbag‘irlarda, siyrak archazorlar orasida, ko‘proq ochiq joylarda o‘sadi. Soni. Yakka-yakka, tuplari bir-biridan ajralgan holda uchraydi. Ko‘payishi. Urug‘idan ko‘payadi. O‘simlik soni va arealining o‘zgarish sabablari. Boshqa o‘simliklar bilan raqobatga bardosh byera olmasligi va chorva mollari tomonidan payhon qilinishi tufayli kamayib bormoqda. Madaniylashtirilishi. Ma’lumotlar yo‘q. Muhofaza choralari. Chotqol biosfyera qo‘riqxonasida, Ugom-Chotqol biosfyera rezyervatida va Ugom-Chotqol milliy bog‘ida muhofaza qilinadi.