Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Umumiy tarqalishi. O`rta Osiyo (Tyan-Shan, Pomir-Oloy), Kavkaz, Bolqon yarim oroli, Yeron, Afg`oniston.
Rasm. A. filipendulina Lam. ning ontog’enez davrlari
O lib borilgan biomorfologik kuzatishlar va tajribalar natijasida A. filipendulina Lam. - laboratoriya sharoitida 2-kundan boshlab unib chiqa boshladi, 3-kuni unuvchanlik 93% ni tashkil qildi. Bahorda tashqariga tuproq sharoitiga ekilganda 6-8 kunda unib chiqdi. Birinchi yil vegetatsiyaning oxirida ko`chatlar 30 sm ga yetdi. Ikki va ko`p yillik o`simliklar vegetatsiyasi aprel oyining oxiriga to`g`ri kelib gul hosil qiluvchi novdalarining o`sishi yoppasiga gullash davriga kelgach to`xtadi. Bu vaqtda novdalarning bo`yi 102 sm yetdi. Eng yerta gullash vaqti 20-iyunga to`g`ri kelgan bo`lsa, eng kech gullashi 30-iyulda kuzatildi. O`rtacha gullash davri 85 kunni tashkil qildi. Gullash davridan 2,5 oydan so`ng birinchi mevalari yetildi. Dastlabki eng yerta yoppasiga mevalar yetilishi 15- sentyabr, eng kechkisi esa 10- oktyabrda kuzatildi. Vegetatsiya davri 191 kunni tashkil etadi.

Q ushqo‘nmas (Sariqgul)-Cnicus benedictus L.

Bir yillik, poyasini balandligi 15-30 sm, asosidan shoxlanuvchi, shoxchalar va poyalarini uchida gullari joylashgan, uzun ko‘p xujayrali tuklar bilan qoplangan. Barglari ikki tomoni ham ko‘p xujayrali tuklar bilan siyrak qoplangan. Savatchasi tuxumsimon, eni 12 mm. Kosacha barglari uzun bo‘lib savatchasini o‘rab oladi. Tojbarglari sariq. Urug‘i 8 mm uzunlikda, qo‘ng‘ir, tuksiz, silindirsimon. May-iyun oyida gullab, Iyun-iyul oyida urug‘lari yetiladi. Tog’‘ oldi tumanlarida yo‘l yoqalarida, tashlandiq yyerlarda o‘sadi. Toshkent, Samarqand, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan.
Xalq tabobati va tibbiyotda ishlatilishi. Yyer ustki qismining gulli novdalari yig‘iladi. Oshqozon va ichaklarni to‘lqinli harakatini rivojlantiruvchi xususiyati bor. Shuning uchun ovqat hazm qilish organlarini ish faoliyatini yaxshilashda qo‘llaniladi. Bundan tashqari jigar faoliyatiga turtki byerish, to‘qimalarda zaharli moddalar to‘planishini kamaytirish xususiyatiga ega. Klinik tadqiqotlar shuni ko‘rsatganki, qushqo‘nmas hujayralarning qobig‘ini mustahkamlaydi, shu bilan ularga toksinlar singishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bundan tashqari, toksinlar zararini kamaytiruvchi fyermentlar ishlab chiqishga yordam byeradi.