Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Gazako‘t (Gentiana oliviyeri Griseb.) gazako‘tdoshlar oilasidan, bo‘yi 10—30 sm ga yetadigan ko‘p yillik o‘simlik. Poyasi bir necha tik o‘suvchi, tuksiz, ildiz oldida eski barg qoldiqlari bo‘ladi. Barglari yashil, tuksiz, teskari lansetsimon, uchi o‘tmas. Poyadagi barglari qarama-qarshi joylashgan. Ildizi ipsimon tolalardan iborat. Mart oyida ko‘karadi. May-iyun oylarida gullaydi. Gultoji qo‘ng‘iroqsimon, binafsha-ko‘k rangda. Gullari poyasining uchida joylashgan. Urug‘i iyun- iyul oylarida pishadi. Xushbo‘y hidga ega. O‘simlikning butun tanasida shifobaxsh glyukozid moddasi ko‘p bo‘ladi. Gazako‘t xalq tabobatida bezgak kasali va oshqozon-ichak hamda boshqa har xil kasalliklarni davolashda ishlatiladi. Kishilar uni dasta-dasta qilib quritib, uyning shipiga osib qo‘yadi. Gazako‘t respublikamizning barcha viloyatlarida, adir va tog’‘ mintaqalarida o‘sadi. Madaniylashtirish zarur bo‘lgan o‘simliklardan biridir.
Gulxayri (Althaea rhyticarpa Trautv.) gulxayridoshlar oilasidan, bo‘yi 60—180 sm ga yetadigan ko‘p yillik o‘simlik. Poyasi tik, ko‘p shoxlanmagan, yulduzsimon, tukchalar bilan qalin qoplangan. Barg bandi tukli, bargidan kichik. Barg 3—5 bo‘lakli, chetlari tishli, o‘rtasida yo‘g‘on tomiri bilinib turadi. Mart oyida ko‘karadi. May-iyun oylarida gullaydi. Gullari yirik, shodasimon gulto‘plamini hosil qiladi. Gultoji gulkosasidan 2—3 marta uzun, och binafsha rangli, asosi sariqroq. Mevasi iyul-avgust oylarida pishadi. Mevasining ichida 20—22 ta urug‘i bo‘ladi. Urug‘ining yonlari siqilgan, 3—3,5 mm uzunlikda, qizg‘ish-qo‘ng‘ir tusda bo‘ladi. Gulxayri respublikamizning ko‘pgina viloyatlarida uchraydi. Ayniqsa, mayda shag‘alli va toshloq yyerlarda ko‘p o‘sadi. U chorvaning asosiy oziqlaridan biri hisoblanadi. Uning poyasidan arg‘amchi va qop to‘qiladigan dag‘alroq tola olish mumkin. Quruq poya og‘irligiga nisbatan xisoblaganda 10% gacha tola byeradi. Bundan tashqari, undan manzarali o‘simlik maqsadlarida ham keng foydalanish mumkin. Gulxayrining biologiyasi hali to‘liq o‘rganilmagan. Xalq tabobatida ildizidan tayyorlangan damlama yo‘talga qarshi dori sifatida foydalaniladi.