Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Transpirasiya unumdorligi. Bu 1000 gr suv sarflaganda hosil bo'ladigan organik moddaning miqdoridir. Ko'pchilik o'simliklarda ushbu kursatgich 2-3 g, ya'ni o'simlik tanasi orqali oqqan suvning 99,8% transpirasiyaga, qolgan 0,2% esa organik moddalarnig sinteziga sarf bo'ladi.
Transpirasiya natijasida yuzaga kelgan so'rish kuchining kattaligi o'simlik turiga va xiliga bog'liq. Daraxtlarda bu kuch ildiz bosimidan bir necha marta yuqori bo'lsa o't o'simliklarida aksincha, ildiz bosimi yuqori bo'ladi.
Transpirasiya jarayoni tufayli, o'simlik tanasining harorati atmosfera haroratidan pastroq bo'ladi. Cho'l, sahro va dasht o'simliklarining tanasi harorati soyadagi o'simlikga nisbatan 5-6^oC yuqori bo'ladi va fotosintez uchun qulay sharoit tug'diradi. Barg og'izchalari ochiq bo'ladi.


5-MAVZU: O`SIMLIKLARDA SUV ALMASHINUVI EKOLOGIYASI
Reja:
1. Ildizlarning suv so’rishi

2.Tashqi muhit omillarining suvning so'rilishiga ta'siri

3.Turli ekologik guruh o`simliklarida suv almashinuvining xususiyatlari

4.O'simliklarni sugorishning fiziologik asoslari

Suv tirik organizmlarning yashashi uchun asosiy muxitlardan biridir. Suvsiz sharoitda organizmlar nobud bo‘ladi yoki anabioz xolatiga o‘tadi. O‘simliklar tanasida suvning miqdori 70 foizdan 90 foizgacha bo‘lishi mumkin. Bu ularniig tur va navlariga, yoshiga, yashash muxitiga, xar xil organlariga va xatto hujayra organoidlariga ham bog‘liq. Ayniqsa, o‘simlikning yosh a’zolarida va bargida bu ko‘rsatkich 90 foizgacha borishi mumkin. Suv miqdori hujayra protoplazmasida 80 foiz, shirasida 98 foiz, po‘stida 50 foizgacha etishi mumkin. Ayrim xo‘l mevalarda juda ko‘p: bodringda 98 foiz, pomidorda 94 foiz, tarvuzda 92 foiz, kartoshkada 77 foizgacha bo‘ladi. O‘simliklar hayotiy jarayonida suv quyidagi vazifalarni bajaradi:

1) biokimyoviy reaksiyalarning sodir bo‘lishi uchun asosiy muhit bo‘lib xisoblanadi;
2) kimyoviy birikma bo‘lganligi uchun muhim reaksiyalarda: gidroliz, sintez, oksidlanish va qaytarilish reaksiyalarida (fotosintez, nafas olish, mineral elementlarni o‘zlashtirish va hokazolar) to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishtirok etadi;
3) O‘simliklarni kuchli issiqlik ta’siridan saqlaydi, ular haroratni pasaytiradi (transpiratsiya);
4) O‘simliklarning tuproqdan qabul qilgan mineral elementlari, uning tanasida hosil bo‘lgan organik moddalarning harakati va qayta taqsimlanishi ham suv hisobiga sodir bo‘ladi. Tabiatda yashovchi xar bir o‘simlik o‘zining ontogenezida juda ko‘p miqdorda suv sarflaydi (asosan, tanasi orqali bug‘latadi). Masalan, makkajo‘xori vegetatsiya davomida 200 l gacha, bug‘doy esa bir tonna quruq modda hosil qilish uchun 300 t suv sarflaydi. Umuman o‘simlik orqali o‘tgan suv miqdorini 1000 qism deb olsak, shundan 1,5-2 qismigina organik moddalarning hosil bo‘lishida ishtirok etib, kolgan 998 yoki 998, 5 qismi tana orqali bug‘lanib ketadi.O‘simlik o‘z ontogenezida sarflaydigan suv miqdori ko‘p yoki oz bo‘lishi iqlim sharoitiga bog‘liq. Masalan, issiq va quruq iqlimda bu ko‘rsatkich sernam iqlimdagidan ko‘ra 2-3 marta ko‘p bo‘lishi mumkin. Qolaversa, bunga tuproqdagi suv miqdori ham ta’sir qiladi.