Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

65-расм. Ток шиллиқурти (Ҳелих поматиа) нинг тузилиши:

1-боши; 2-лаб пайпаслагичи; 3-кўз пайпаслагичи; 4- кўзи; 5-оғиз бўшлиғИ; 6-“оёғи”; 7-жинсий тешиги; 8-нафас олиш тешиги; 9-13-чиғаноқнинг тузилиши (9-чўққиси; 10-11- гажаклар; 12-оғизча; 13-оғизча қирраси).

Ток шилликқуртининг овқат ҳазм қилиш системаси оғиз тешигидан бошланади Оғиз бўшлиғида хитиндан иборат аррасимон радула (киргич) бўлиб, унинг ёрдамида ўсимлик баргларини қирқиб овқатланади Ичаги олдинги. Ўрта ва кейинги бўлимлардан ташқил топган. Қон айланиш системаси юрак қоринчаси, юрак бўлмаси ва юрак олди бўшлиғидан иборат. Айриш органларини битта буйрак ташқил қилади. Унинг йўли нафас олиш тешигининг ёнида очилади. Нерв системаси тарқоқ ҳолда жойлашган беш жуфт нера тугунидан иборат. Бир жуфт бош нерв тугуни /церебал ганглия/, бир жуфт ички органлар нерв тугуни /вицерал ганглия/, бир жуфт оёқ нерв тугуни /педаль ганглия/, бир жуфт плеврал ва бир жуфт париетал ганглиялардан тузилган. Нафас олиш органи-ўпка вазифасини узгарган мантия бўшлиғи бажаради. Ток шиликқурти икки жинсли. Унда битта гермафродит без бўлиб, у тухумдон ва уруғдон вазифасини ҳам бажаради.

Иш тартиби. 1. Агар дала шиликқурти мавжуд бўлса, унинг ҳаракатини кузатинг, бунинг учун шиша бўлакчасининг устига шиликкуртни қўйиб у ҳаракатлангунча кўтинг. Кейин шишанинг остки трмонидан ҳаракатини кузатинг. Қорин томонидаги оёқ вазифасини бажарадиган мускулларни тананинг орқа учидан олдинги учига қараб тўлқинсимон, қисқаришига эътибор беринг. Шишанинг устида силжиб кетаётган шиликкуртнинг изида колаётган шилик моддани кузатинг. Шиликкуртнинг пайпаслагичларига препаровал нина тегизиб, таъсирланишига эътибор беринг. 2. Овкатланишини кузатиш учун Петри идишидаги ёки ванначадаги шиликкуртнинг олдига сабзи, карам бўлакчалари ёки ўсимликларнинг барглари солинади. Бироз вақт ўтганидан кейин у радуласи ёрдамида овқатни қирқиб ола бошлайди. 3. Қўл лупаси ёрдамида пайпаслагичларнинг устидаги кузларни, унинг асосидаги жинсий тешигини ва тананинг ён томонидаги нафас олиш тешигини кузатинг. Ток шиликқурти ташқи тузилишининг расмини чизинг. 4. Ток шиликқурти ички органларининг тузилишини ўрганиш учун кичкина болгача ёрдамида унинг чиғаноғи аста-секин синдирилади ва чиғаноқ бўлаклари қисқич билан олиб ташланади. Кейин у оёқ томони билан пастга каратиб ванначага тўғнағичлар билан махкамланади ва устига сув куйилади. Елка томонидан кузатиб, мантияни унинг чиғаноғи сингари спирал шаклда бўралганлигига эътибор беринг. 5. Шиликкуртнинг ички органларини очиш учун нафас олиш тешигидан бошлаб танани айлантиринг ва қайчи билан қирқиб олинг. Қисқич билан қирқилган кесманинг чап томонидан ушлаб секин унг томонга агдаринг ва тўғнағич билан ванначага махкамланг. Шундан кейин унинг ички органларидан буйрак ва юракнинг тузилишини ўрганинг. Кайчи билан юрак олди халтасини қирқиб олиб юрак камераларининг тузилишини ўрганинг. Ички органлари очилган шиликкуртнинг расмини чизинг. 6.Узбекистонда учрайдиган чиғаноқли шиликкуртларнинг вақиллари билан танишинг.