Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

62-расм. Қорақуртнинг А - урғочиси ва Б - эркаги.

Эркак қорақуртнинг қорин қисми чўзинчоқ бўлиб, бошкўкракнинг энига тенг келади. Эркак қорақуртнинг оёқлари узун бўлади. Унинг пайпаслагич оёқлари (педипальпалари) урғочилариникига нисбатан анча ўзгарган бўлиб, учлари думалоқ шаклда ва ўзига хос қўшилиш орган вазифасини бажаради.

Урғочи қорақуртлар вояга етганда ўзи тўқиган инда яшайди. Уларнинг уруғланиши июнь ойи ва июлнинг бошларида бўлади. Копуляция (қўшилиш) дан кейин эркакларининг кўпини урғочилари еб қўйиш одатлари маълум, умуман эркаклари урғочилари билан қўшилгандан кейинроқ ўлади. Уруғланган урғочилари янги жойларга кўчиб ўтиб, ўзларига уя ясайдилар. Бу ерда улар кўп (100-700 тагача) тухум қўядилар, улар пиллага ўралган бўлади. Улар июль ойидан сентябргача уя қуриб тухум қўядилар. Бу вақтда эркак қорақуртлар бўлмайди. Ёш қорақуртлар пиллага ўралиб қишлайди. Апрель ойида биринчи ёшдаги ўргимчак авлодлари пилладан чиқиб, ўргимчак ипини ёзади ва шамолда ипи узилиб, уядан ажралиб кетади. Шунинг натижасида улар ҳамма жойга тарқалади. Улар ўтроқ ҳолда яшайди ва бирин-кетин етти личинкалик даврини ўтайди. Бир даврдан иккинчисига ўтишда пўст ташлайди. Июнь ойида вояга етади. Қорақурт одамни айрим фаслларда чақади урғочи қорақуртлар бир ердан иккинчи ерга кўчганда (май июнь ва июль ойининг ўрталарида) чақади. Эркак қорақуртларнинг заҳарлари камроқ ва таъсири кучсиз, қорақуртнинг заҳари ўзини ҳимоя қилиш мақсадида ва овқатланиш пайтида ишлатилади. Ҳеч қачон ҳайвонларга ва одамларга ҳужум қилмайди.


3 – иш.
Яйлов канаси (Иходес риcинус) нинг тузилиши

Яйлов канаси танасининг тузилиши 1,5-3 мм узунликда бўлиб, унинг бошкукрак ва қорин (абдомен) қисмлари ўзаро тўташган, тана сегментлари эса қўшилиб кетган бўлади. Танасининг олдинги қисмида хелицера ва педипальпаларнинг бирикишидан ҳосил бўлган хартумчаси (гнаттосома) бор (63-расм). Бу-санчиб сўрувчи оғизаппаратидир. Хелицераларида учи орқа томонга қараб жойлашган хитиндан иборат кўп илмоқчалари мажуд. Хўжаиндан қон суриш пайтида каналар хелицералари ёрдамида терини киркади. Хелицералар ингичка, ўткир ва хитин тишчали бўлади. Шакли узгарган педипальпалар эса ёкача ёки гтпостомга айланган. Танасининг олдинги қисмида (қорин томонидан каранг) 4 жуфт оёқлари жойлашган.