Tabiatshunoslik fanini o‘qitish metodikasi nazariy mashg‘ulot mazmuni

MULTIMEDIA ILOVALI METODIK QO‘LLANMALAR TAHLILI VA TA’LIM-TARBIYAVIY AHAMIYATI, ULARDAN TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA O‘RINLI VA MAQSADLI FOYDALANISH

2014 yil, 19 fevral kuni tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi

birinchi Prezidentining PQ-2133 sonli «Sog‘lom bola yili davlat dasturi to‘g‘risida»gi qaroridagi 71, 75-bandlarida e’tirof etilgan vazifalarning ijrosini ta’minlash maqsadida boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanmalar yaratish, nashr etish hamda darsliklarning multimediali ilovalarini ishlab chiqib, amaliyotga joriy etishning 2014-2017 yillarga mo‘ljallangan rejasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan 2014 yilning 7 mart kuni tasdiqlandi va rejaga asosan ijodiy guruh tomonidan yaratilish muddatlari belgilab olindi.

2014 yilda 1-sinf uchun: “Savodga o‘rgatish”, “Ona tili”, “O‘qish”,

“Matematika”, “Atrofimizdagi olam” fanlaridan,2015 yilda 2-sinf uchun: “Ona tili”, “O‘qish”, “Matematika”, “Atrofimizdagi olam” fanlaridan,2016 yilda 3-sinf uchun: “Ona tili”, “O‘qish”, “Matematika”, “Tabiatshunoslik” fanlaridan,2017 yilda 4-sinf uchun: “Ona tili”,“O‘qish”, “Matematika”, “Tabiatshunoslik” fanlaridan ilg‘or pedagogik hamda axborot kommunikatsion texnologiyalari asosida metodik qo‘llanmalar yaratilishi rejalashtirildi.

Mazkur qarorning ijrosi sifatida shu kunga qadar 1-4-sinf ona tili fani bo‘yicha multimedia elektron ilovalar, metodik qo‘llanmalar yaratildi. Bu metodik qo‘llanmalarda ilg‘or pedagogik va axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalanib o‘qitiladigan dars ishlanmalari, multimedia elektron ilovalar, dars jarayonida qo‘llaniladigan metod va usullar, didaktik o‘yin texnologiyalar, mantiqiy mashqlar va darslikdagi mualliflar haqida ma’lumotlar o‘rin olgan. Ular o‘quvchilarni o‘ylashga, izlanishga, xulosalar chiqarishga undaydi.

Metodik qo‘llanmalarda o‘quvchilarni o‘quvchilarning og‘zaki nutqini o‘stirish, lug‘atini yangi so‘zlar bilan boyitish, so‘zlardan nutqida to‘g‘ri va o‘rinli foydalanishga o‘rgatish maqsad qilib olingan. Har bir o‘qituvchi 1-4-sinf ona tili fanidan yaratilgan multimedia ilovali metodik qo‘llanmalardan ta’lim sifatini oshirishda o‘rinli va maqsadli foydalanishi zarur. Ayniqsa, ona tili darslarida matn ustida ishlashga va ularning xususiyatlari haqidagi mavjud bilimlarini yanada boyitishga alohida e’tibor qaratish lozim. Shuning uchun mazkur metodik qo‘llanmalar mazmuni, unda berilgan didaktik materiallar, savol-topshiriqlarga ilmiy va tanqidiy yondashuv asosida amaliyotga tatbiq

etish talab etiladi.

Metodik jihatdan to‘g‘ri tashkil etilgan o‘quv jarayonida shu o‘qitishning barcha shakllari asosiy shakl - dars bilan o‘zaro bog‘liqdir. Ular tabiat haqidagi tushunchalarni, dunyoqarashni, tafakkurni, amaliy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Tabiatshunoslik darslarida o‘qituvchi barcha o‘qitish metodlarini: og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy metodlarni qo‘llaydi. U o‘simlik va hayvonlarni namoyish etadi. amaliy ishlarni bajarish yo‘li bilan o‘quvchilarni ayrim organizmlarning tashqi va ichki tuzilishi bilan tanishtiradi. Ammo darslarda uzoq kuzatishni talab qiluvchi o‘simlik yoki hayvonning rivojlanish jarayoni, har xil organizmlarning tabiiy sharoitlarda birgalikda yashashlarini ko‘rsatib bo‘lmaydi. SHuning uchun ham tabiatshunoslik o‘qitish metodikasida darslarni to‘ldiruvchi maxsus shakllar qo‘llaniladi.

Ekskursiyalar tabiatdagi tabiiy guruhlashda, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida yoki muzeylarda, o‘simlik va hayvonlar bilan tanishtiradi. O‘rganilayotgan materiallar tushunchalar yig‘indisiga kiradi yoki ilgari qaror topgan tushunchalarni mustahkamlaydi, aniqlaydi, chuqurlashtiradi va umumlashtiradi. Ekskursiyalar darslar bilan chambarchas bog‘lanadi. Ekskursiyada ko‘rilgan ob’ektlar kurs davomida ko‘p marta esga olinadi, to‘plangan narsalar esa namoyish qilinadi. YAkunlovchi ekskursiyalarda o‘quvchilar ilgari olgan bilimlarini qo‘llab, topshiriqlar bo‘yicha mustaqil kuzatishlar o‘tkazadilar va material yig‘adilar.

Darslarning uy vazifalari xususan eksperimental xarakterdagi tposhiriqlar bilan bog‘liqligi aniq va ravshandir. O‘quvchilar uyda uncha murakkab bo‘lmagan tajribalar, kuzatishlar o‘tkazadilar (masalan, uyda daftarlariga sinfda ajratilgan gul qismlarini yoki hasharot bo‘laklarini elimlaydilar, jadval to‘ldiradilar, rasmini chizadilar).

Darsdan tashqari ishlar uy ishlariga qaraganda murakkabroqdir. Ularni amalga oshirish uchun tegishli o‘simliklar, maxsus asboblar va boshqa jihozlar talab qilinadi. Darsdan tashqari ishlarga: tirik tabiat burchagidagi, o‘quv-tajriba maydonchalaridagi va tabiatda bajariladigan ishlarga oid topshiriqlar kiradi.

Tabiatshunoslik xonalarida va tirik tabiat burchagida o‘tkaziladigan ishlar uchun o‘quvchilarga topshiriqlar darslarda kursning barcha mavzulari uchun o‘quv yili davomida berib boriladi. Tabiatshunoslik fanining o‘qitilishida o‘quvchilar bilan olib boriladigan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning majburiy bo‘lmagan turli shakllari: individual, sinfdan tashqari, ijtimoiy foydali ishlar, yosh tabiatshunoslar to‘garagining ishi, ommaviy kechalar va boshqa tadbirlar keng qo‘llaniladi. Sinfdan tashqari ish o‘quv materiali asosida va unga bog‘liq holda uyushtiriladi. Biroq uning mazmuni darsni takrorlamaydi. Dastur doirasi bilan cheklanmaydi, ammo uni to‘ldiradi va tabiat to‘g‘risidagi fanning kerakli tomonlarini ochib beradi.

Darsning psixologik tugallanganligi dars davomida o‘quvchilarning egallagan bilimlaridan, ko‘nikmalaridan bilinadi. Bu darsning uslubiy tugallanishiga qo‘yilgan didiaktik masalalarni muvaffaqiyat bilan echishga imkon beradi va darsning mazmuni maqsadiga mos kelganligini ko‘rsatadi.

Tashkiliy aniqlikning zarurligi materialni bo‘liklarga bo‘lish, o‘qitish usullarini tashlash, darsning turli elementlarining o‘zaro munosabatlari bilan belgilanadi. Didaktik maqsad darsdagi asosiy ish turini aniqlaydi (YAngi materialni o‘zlashtirish, uni qaytarishdan iborat). Didaktik maqsadga qarab darsga vaqt ajratiladi. O‘qitish uslublari va darsning to‘liq tuzilishi belgilanadi.

Maqsadi va mazmuni jihatidan har xil bo‘lgan darslar turlicha sxemada tuzilishi mumkin. Odatda dars quyidagicha sxemada tuziladi:

• 
  Tashkiliy qism (salomlashish, darsda yo‘qlarni belgilash, ishga tayyorlanish).
  
• 
  Uy vazifasining bajarilishini tekshirish (o‘quv qurollari va tajribalardan foydalanib, o‘quvchilarga ma’lum bo‘lganlarni so‘rash).
  
• 
  YAngi materialni o‘rganish: yangi mavzu bo‘yicha kirish suhbati; amaliy ish; o‘qituvchining hikoyasi yoki o‘quvchilarga ma’lum bo‘lgan faktlarga tayanuvchi yoki yangi narsalarni qarab chiqish bilan, darsda o‘rganilishi kutilgan hodisalar bilan bog‘liq bo‘lgan suhbat; narsa va hodisalarni o‘rganish asosida xulosalar chiqarish; dars davomida daftarlarga yozish va chizish; darsda olingan bilimlarni mustahkamlash bo‘yicha darslik bilan ishlash; o‘qitishning texnika vositalaridan foydalanish.
  
• 
  Darsda o‘rganilgan materialni tekshirish va mustahkamlash. Bunda yangi material bilan ilgari o‘tilganlar o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatiladi, yangi mavzuni tushunib olish uchun zarur bo‘lgan bilimlar aniqlanadi.
  
• 
  Qiziqarli materiallardan (maqol, matal, topishmoq, tabiat to‘g‘risidagi asarlardan olingan parchalardan) foydalanish.
  
• 
  Uyga vazifa berish.
  

Dars rejasi asosiy o‘quv-rejalashtirish hujjatlaridan biri bo‘lib, unda ta’lim-tarbiyaviy maqsadlari, o‘qitish va tarbiyalash masalalari ko‘rsatiladi hamda darsning tarkibi va elementlari, har bir elementga ajratilgan vaqt, o‘qituvchi tomonidan izohlanadigan o‘quv materialining ketma-ketligi va mazmuni, mustaqil ishlarning xarakteri va mazmuni, uy topshirig‘i va boshqalar ifodalanadi. Rejaning asosiy maqsadi o‘qitish jarayonini to‘g‘ri rejalashtirishga va uning samaradorligini oshirishga yordam berishdir. Dars muvaffaqiyatli o‘tishi uchun uni tashkil etish bo‘yicha o‘qituvchi faoliyatining maqsadini aniqlash lozim.

Darsning maqsadi to‘rtta:

• 
  ta’limiy;
  
• 
  tarbiyaviy;
  
• 
  rivojlantiruvchi;
  
• 
  qiziqtiruvchi.
  

Ta’limiy maqsad quyidagilardan iborat:

- yangi tushunchalarni shakllantirish;

- yangi harakat usullarini o‘rgatish;

- bilimlardagi kamchiliklarni bartaraf etish;

- bilimlarni umumlashtirish va tizimga solish;

- malakalarni shakllantirish;

- tushunchalar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash bo‘yicha o‘quvchilarda biror narsa to‘g‘rsida tushunchalarni shakllantirish;

- xulosa chiqarishga tayyorlash va o‘zalshtirishga erishish.

Tarbiyaviy maqsad - o‘quvchilarda quyidagi muayyan shaxs sifatlari va xarakterini tarkib toptirishdan iborat:

- dunyoqarash va kasbga qiziqtirishni;

- fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirish ko‘nikmalarini;

- nutq madaniyatini;

- vatanparvarlikni;

- mehnatga ongli munosabatni;

- ongli intizom va yaxshi xulqni;

- ta’lim olishga ijobiy munosabatni;

- estetik qarashlarni.

Rivojlantiruvchi maqsad - dars jarayonida o‘quvchilarning ruhiy sifatlarini diqqat, xotira, tafakkur va bilish qobiliyatlarini shakllantirishdir. Mehnat, bilish va aqliy ko‘nikmalarni, iroda va mustaqillikni rivojlantirish, ularni kelgusi darslarga tayyorlash zarurligini ko‘rsatadi. Bilimlarni shakllantirish va maqsadli tarbiyalash, o‘quvchilarning bilish qobiliyatlarini takomillashtirish - bu rivojlantiruvchi ta’lim deb tan olinadi.

Qiziqtiruvchi maqsad - dars jarayonida o‘quvchilarni mavzuga bo‘lgan qiziqishlarini orttirish orqali ularning faolligini oshirishdan iborat.