Табиатнинг бирор бир турдаги инжиқликлари бу ўлкани четлаб ўтмаган

Ёнғиннинг тез кенг тус олиши сабаблари: 
1. Ёнғиннинг содир бўлганлиги омили; 
2. ѐнғин содир булган жойларда, ѐн-атрофнинг қизиб кетиши. 
3. Ёнғинда ѐнаѐтган жисмлардан чиқаѐтган тутун ва заҳарли моддалар. 
4. Ёнғин содир булган жойларда ва теварак-атрофларда ҳаво хароратининг 
ўзгариши. 
Бу ѐнғиннинг бирламчи кенг тус олиш омиллари бўлса, иккиламчиси: 
1. ѐнғин содир бўлган бино деворининг қулаб тушиши. 
2. Портлашлар содир бўлиши. 
3. Ёнғин содир бўлган жойларда турли кимѐвий ва заҳарли моддаларнинг атроф 
муҳитга тарқалиши. 
4. Ёнғинни сув билан ўчирилганда турли кимѐвий моддалар қоришмаси 
натижасида портлашлар юз бериши. 
Маълумотларга кўра, ѐнғинда нобуд бўлганларнинг 60' 80% фоизи нафас олиш 
йўлларининг заҳарланиши ѐки тоза ҳавонинг етишмаслиги окибатида ҳалок 
бўлар экан. 
Портлаш - бу қисқа вактнииг ўзида чегараланган ҳажмдаги, катта микдордаги 
қувватнинг ажралиб чиқиши. 
Портлаш газларнинг қаттиқ қизиши оқибатида юқори босимда содир бўлади. 
Портлашлар асосан ѐнғин ва портлаш хавфи ташкилотларда содир бўлиб, унинг 
оқибатида ѐнғинлар келиб чикиши мумкин. Портловчи моддалар сақланадиган 
омбор улар билан боғлиқ бўлган ташкилотлар портлаш хавфи ташкилотлар 
ҳисобланиб, уларда маълум шароитларда портлаш содир бўлиши мумкин. 
Буларга мудофаа, нефт ва махсулотларини қайта ишлаб чиқарувчи-сақловчи, 
кимѐвий газ, пахта, қоғоз, нон махсулотлари, енгил саноат корхоналари улар 

---

- 30 - 
ишлаб чиқарган тайѐр маҳсулотларни сақловчи омборхоналар ва улар билан 
боғлиқ бўлган барча ташкилотлар киради. 
Ўзбекистон ҳудудида газ билан таъминланган фуқароларимизнинг уйларини 
назарда тутмаган ҳолда 500 дан зиѐд портлаш ва ѐнғин чиқиш хавфи мавжуд 
ташкилотлар бор. 
Портлашнинг зарар етказувчи омиллари; 
- зарба мавжи (зарба тўлқинлари); 
- синиқ парчаларнинг сочилиши. 
Булар бирламчи ҳолатлар бўлса, иккиламчи портлашлар, ѐнғинлар, 
фалокатлар, кимѐвий ва радиацион шикастланишлар, кенг тусда тўғонларнинг 
бузилиши ва сув тошқинларининг содир этилиши, биноларнинг қулашидир. 
Бирламчи шикастланиш омиллари қуйидагилардан
Зарба тўлқинлари юқори босимдаги портлашдан бўлган кучли ҳаво 
тўлқинларининг кучли овоз чиқариб тарқаладиган ҳаво тўлқини тарзидаги 
зарба мавжи қарши келган қаттик, жисмларнинг парчаланишига ва сочилишига
олиб келади. 
Синиқ парча - майдонларда парчаланган буюмларни синиқ парчалари ташкил 
этади (яқин атрофдаги корхоналар анжомларнинг биноларнинг бузилишига, 
парчаланишига олиб келади. 
Портлаш - суюқликларнинг, портловчи моддаларининг куч ѐки иссиқлик 
таъсирида ўзи жойлашган ҳажмга сиғмай қолиши туфайли чиқишидир.
Портлатувчи омиллар; 
- кимѐвий (портловчи моддалар); 
- ядроли (ядроли қуроллар); 
- механик услубдаги (юқори босимдаги суюкликларни қуювчи-тарқатувчи 
идишларнинг ѐрилиши); 
- электромагнит (учқун разряди, лазер учқуни ва б.);
- товушли ва бошқа қувватлар. 
Матбуотдаги чоп этилган маълумотлар тахлили шуни кўрсатадики, 
республикамиз ҳудудида йилига 15-17 дан зиѐд портлашлар содир бўлади, 
асосан портлашлар аҳоли яшайдиган хонадонларда газдан нотўғри 
фойдаланиш оқибатида содир бўлади, булар хонадонлардаги портлашлар 
дейилади. 
Транспорт, энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар ва ҳалокатлар. 
ҳаво транспорти авария ва ҳалокатлари. 
Ўзи билан бирга йўловчиларнинг, экипаж аъзоларининг ҳалок бўлишига олиб 
келади, ҳаво транспортларининг портлашига, ѐнишига, бузилишига, қолаверса 
ер юзидаги биноларнинг ва бошқа ХХО нинг бузилишига олиб келиб, турли 
даражадаги қутқарув, қидирув ва тезкор ѐрдам олиб боришга олиб келадиган 
холат.